بنابراين براساس بيان قرآنى ميزان اعتبار مردم به اطاعت از حق سنجيده مى‌شود و از آنجا كه بيشتر مردم درگير امور مادى و زندگى روزمره خويش هستند؛ (

الناس عبيد الدنيا

) كمتر در حقايق عالى انديشه و دورانديشى مى‌كنند و به وقايع‌دانى اكتفا مى‌نمايند. اساساًخاصيت عوام اين است كه هميشه با گذشته و آنچه كه بدان خو گرفته، پيمان بسته است و حق و باطل را تميز نمى‌دهد و هر تحولى را بدعت مى‌خواند و به چشم يك هوس كودكانه مى‌نگرد.[1]

انتظار اغلب آنان از حاكم اين است كه خواسته‌هايشان را برآورد و يا دست‌كم نسبت به آنان بى‌تفاوت باشد و اسباب مزاحمت نشود. على (ع) مى‌فرمايد: «

وانما الناس مع الملوك و الدنيا الامن عصم الله‌

؛ مردم آنجا روند كه پادشاه و دنيا رو مى‌آورد، جز آنكه خدا نگهدارد.»[2]

با اين حساب است كه اطاعت اكثريت در امور نامشروع اسباب گمراهى و در امور مشروع موجب مشقت است و اين دو معضل، دامن‌گير هر دوى آنان خواهد بود و مطيع و مطاع معذب به عذاب اخروى‌[3] و دنيوى‌[4] مى‌گردند.

در نهايت سخن پروردگار تعالى فلسفه اين فرموده را پس از بيان دو علت فوق چنين توضيح مى‌دهد: «إ نّ رَبَّكَ هُوَ أَعْلَمُ مَن يَضِلُّ عَن سَبيلِهِ وَ هُوَ أَعلمُ بِالمُتهدينَ‌؛[5] پروردگارت به كسى كه از راه منحرف مى‌شود از همه داناتر است و او به هدايت يافتگان نيز از همه داناتر است.»

عرف اكثريت‌

مراد از عرف نگاه عامه مردم است، برداشتى كه در جامعه به واسطه شايع گرديدن، قوام يافته و جزء آداب، عادات و تلقيات مردم به‌شمار مى‌آيد و چه بسا كه امرى ناپسند و نادرست به چنين قداستى دست يابد. از اين رو عرف عامه با معروف رايج در اصل «امر به معروف» كه‌

[1] - مرتضى مطهرى، ده گفتار،( تهران: انتشارات صدرا، 1373)، ص 299

[2] - نهج‌البلاغه، خطبه 210

[3] - انعام/ 116

[4] - حجرات/ 7

[5] - انعام/ 117.