مفهوم مشروطه نيز وقتى وارد انديشه‌ايرانيان و قلمرو فكرى آنان شد از مفهوم اصلى خود فاصله پيدا كرد تا اينكه اجماع حاصل شد كه موضوع آن در شريعت حل شده است. البته درگيرى‌هاى فراوان و حتى تضارب آرا ميان انديشمندان ما رخ داد تا سرانجام مشروطه‌اى كه مدنظر بود ايجاد شد؛ يعنى نظامى كه بايد مقيّد به شريعت باشد، در حالى كه نظام مشروطه، نظامى مقيّد به قوانين موضوعه است كه انسانها وضع كرده‌اند. مفهوم مردمسالارى نيز برهمين اساس در برخورد با فيلتر نظام دانايى ما مقيد به شريعت شده است. اما براى دستيابى به يك اجماع و كاركرد نظام دانايى و اينكه چگونه دانش سياسى ما (نصوص فرهنگى) از دوره مشروطه تا جمهورى اسلامى با اين مسأله برخورد كرده و چه تحولاتى در اين دانش به‌وجود آمده است در يك روش مقايسه‌اى تلاش كرده‌ايم از منظر صاحب‌نظران برجسته حوزوى ديدگاه آنان را بازكاوى و بازخوانى كنيم.

در اين روش سعى شده است انديشه سياسى صاحب‌نظران حوزوى در دو بخش عناصر ذهنى و عينى در باره بحث مردمسالارى دينى آزمايش شود، بنابراين در اين آزمون نوعى مدارك انتزاعى و عملى گردآورى مى‌شود تا در تلاش براى مقايسه نظام‌مند و آشكار پديده‌هاى سياسى مانند مردمسالارى دينى ارائه طريق شود؛ توضيح و تعريف عناصر و مفاهيم در بخش توصيف مى‌آيد.

مفهوم مردمسالارى‌

دموكراسى (مردمسالارى) از واژه‌هاى يونانى دموس (

Demos )

به معنى مردم و كراتيا (Cratia) به معنى حاكميت و قدرت ساخته شده است و در مجموع به معناى حاكميت مردم است. اين واژه در يونان باستان و عصر دموكراسى آتن كاربرد داشت و در سده شانزدهم ميلادى به شكل واژه فرانسوى دموكراتى وارد زبان انگليسى شد، در گذر زمان با ديگر ايدئولوژى‌ها و مكاتب تلاقى نمود و در قالبى تركيبى، مفاهيم خاص خود را يافت.

بحث مردمسالارى يونانى تجربه‌اى سياسى بود كه در فاصله سال‌هاى 508 تا 338 ق. م رخ‌