«هنگامى كه زمامداران شما، نيكان شما باشند و توانگران شما سخاوتمندان و كارهايتان به مشورت انجام گيرد، در اين موقع، روى زمين از زير زمين براى شما بهتر است ولى هرگاه زمامدارانتان بدان شما و ثروتمندان افراد بخيل باشند و در كارها مشورت نكنند، در اين صورت زير زمين از روى آن براى شما بهتر است.»[1]

روايت امام على (ع): از امام على (ع) نيز روايات متعدد و حكيمانه‌اى درباره شورا و مشورت نقل شده است، از جمله:

«هركس كه به خودسرى گرايد، تباه مى‌شود و هركس ديگران را به مشورت گيرد، در هوش و خرد آنان شريك مى‌شود.»[2]

بر پايه اين آيات و روايات اهميت شورا در اسلام آشكار مى‌شود، بررسى جايگاه شورا در درون نظام سياسى مى‌تواند، برداشت خاص اسلام از مردمسالارى را نمايان سازد. در بررسى جايگاه شورا در نظام سياسى اسلامى پاسخ به پرسش‌هايى از اين قبيل لازم به‌نظر مى‌رسد: نقش شورا در تأسيس نظام سياسى اسلامى چيست؟ آيا شورا در مشروعيت نظام سياسى نقش دارد؟ شورا در فرايند تصميم‌گيرى و اعمال قدرت چه نقشى ايفا مى‌كند؟ و ... همان‌گونه كه ملاحظه مى‌شود، اين پرسش‌ها ناظر به دو مرحله نظام‌سازى و تصميم‌سازى است، از اين‌رو براى پاسخ به آنها بايد به تفكيك ديدگاه اسلام را درباره نقش شورا بررسى كرد.

شورا و نظام سازى‌

در مرحله نظام‌سازى، ميان انديشمندان سنى و شيعى اختلاف نظر وجود دارد. انديشمندان سنى براساس الگوى «خلافت» شوراى «اهل حلّ و عقد» را در كنار شيوه‌هاى ديگرى همچون «استخلاف» و ... در تأسيس نظام سياسى اسلامى پس از پيامبر (ص) به رسميّت مى‌شناسند و مشروعيت بخشى شورا را مطرح مى‌كنند. البته در اين ديدگاه شورا به اجتماع اندكى فروكاسته‌

[1] - ابومحمد الحسن بن الحسن بن شعبه، تحف العقول عن آل الرسول،[ بى‌جا]، موسسه النشر الاسلامى، 1404 ق، ص 36

[2] - نهج البلاغه، ترجمه محمد دشتى، حكمت 161، قم: مؤسسه تحقيقاتى اميرالمؤمنين، 1376، ص 40203.