آن شد كه به خدا تنها در حوزه خصوصى توجه شود. لذا بشر يقين كرد كه موفقيت او معلول كنار زدن معنويت از عرصه عمومى زندگى مدرن است. شكل حكومت را نيز مردمى و حاكم را از تبارى غير ايزدى شناساندند. انسان در عصر مدرن اروپا يا بدبينانه به گسستن از آسمان انديشيده و كوشيده خود را محور قرار دهد و يا آن‌كه خوش‌بينانه آسمان را حرمت گزارده، اما كوشيده كه خود حركت را آغاز كند. در صورت اول خود را خدا مى‌نامد و در صورت دوم خود (هر انسانى) را نماينده خدا مى‌شمارد. مدعاى پروتستانتيسم در خلق اقتصاد كاپيتاليسم و جودائيسم در ترسيم سياست صهيونيسم، از همين انقلاب در تفسير ايده‌آليسم كلاسيك برآمده است. اين برداشت بى‌آن‌كه به گسست انجامد، گامى به سوى فهمى جديد از دنياى معناگرايانه به‌شمار مى‌رود، درآمدى بر عصرى ديگر و پلى براى ارتباط آينده با گذشته است.

باوجوداين، بشر با نگاهى به عقب متوجه شد كه در عصر تجدد سپيدى‌هاى اين تابلو نقاشى را نگريسته و از تيرگى‌ها غفلت كرده است. اگر بشر باز به دوران گذشته نزديك خود نگاهى افكند، متوجه خواهد شد كه جنايات و صدمات مادى و معنوى در عصر قديم، در ابعادى بسيار بزرگ‌تر و متنوع‌تر در عصر مدرن باز توليد شده، به گونه‌اى كه كوچك‌ترين خطا تيشه به ريشه انسانيت به‌شمار مى‌رود. آن‌گاه بشر به سوى معنويتى خواهد رفت كه اميد به آينده در رأس آن نهفته است. ازاين‌رو، هيچ نوع دين اخلاق محورى پايان اين جهان را در سياهى رها نكرده و چراغى را بر سر هربحرانى به اميد روشنايى‌بخشى به آينده برافروخته نگاه داشته است. گفتمان مهدويت كه تابعى از فهم گفتمان نبوى است، در اين دوره بيش از هر عصرى ضرورت مى‌يابد. از سويى، در اين دوره بيش از هر دوره‌اى از تاريخ بشر، از آرمان و انديشه مهدويت سوءاستفاده كرده‌اند؛ چرا كه ارزش اين گوهر در عصر پسامدرن بيش از اعصار ديگر آشكار گرديده است.

2. اين مقاله در بازخوانى اين بحران، نخست به توصيف مفاهيم اساسى مى‌پردازد، سپس به اصولى اشارت مى‌دارد كه با وضعيت پسامدرن بشر امروز، چون ايمان و تلاقى آن با عقل، عشق و احساس و سپس دين پيوند خورده است و آن‌گاه سياست‌هاى حقوقى حوزه خصوصى، حقوق بشرى عمومى و جايگاه‌