مى‌زدند و راه‌حل‌هايى مشابه را تكرار مى‌كردند، اما آن‌چه ايشان به وجود آوردند اراده آزاد به معناى امرى تفكيك‌ناپذير از طبيعت و اراده بشر نبود، بلكه اراده آزادى بود كه دست‌يابى به ظرفيتى جهت دگرگون كردن انسان و دنياى او را ميسر مى‌ساخت. 25

عرصه‌هاى آزادى در غرب دايره گسترده‌اى همانند آزادى انديشه، آزادى اخلاقى، آزادى سياسى، آزادى بيان و ... را در نورديد كه در مجموع تأثيرهاى منفى و سرنوشت‌سازى در فرهنگ و تمدن و نظام‌هاى فكرى و اخلاقى مغرب‌زمين گذارد و سبب گرديد دين و مذهب و اصول اخلاقى صحيح به انزوا رود. ثمره چنين آزادى‌ها در مغرب‌زمين، انحطاط خانواده، مشكلات روانى، خودكشى‌ها، دين‌گريزى و دين‌ستيزى، احساس تنهايى، بى‌هويتى و ... است كه مجالى براى پرداختن به آنها نيست و آمار و ارقام مختلف شواهدى بر آن به‌شمار مى‌آيند.

اما اسلام كه حقيقت انسانى را به گونه شايسته شناخته، نيك مى‌داند كه رهايى مطلق انسان، مسلخى براى ذبح همه فضيلت‌ها و ارزش‌هاى انسانى اوست. از اين‌روى، باوجودآن‌كه انسان را فردى آزاد مى‌داند، حد و مرزهايى را براى آن برمى‌شمرد كه سعادت و بازيابى حقيقت آدمى تنها در آن صورت محقق مى‌گردد.

آزادى حقيقى در دولت مهدوى متبلور است كه كمال بشرى را هدف قرار داده و از اقسام ذيل برخوردار است:

1. آزادى به معناى اختيار

در ساختار وجودى انسان، آزادى اراده و اختيار نهفته است و فرد مى‌تواند با پذيرش هر نوع ايدئولوژى، صلاح و فرجام كار خويش را رقم زند. 26 او در كردار و رفتار خويش، مجبور نيست و با اراده خويش به هركارى كه بخواهد دست مى‌زند. در اين زمينه، ايده مكاتب انسان‌شناسى همانند اومانيسم و اگزيستا نسياليسم با اسلام يك‌سان است و نپذيرفتن آن، خلاف بداهت عقل مى‌نمايد و اين‌گونه آزادى كه تكامل معنوى بشرى به آن وابسته است، جامعه مهدوى را نيز درمى‌نوردد و انسان‌ها در آن عصر نيز اراده‌اى آزاد خواهند داشت؛ هم در افعال نيكو و پيروى از آموزه‌هاى شريعت توانا خواهند بود و هم خواهند توانست گناه كنند و فرجام اخروى خويش را تباه سازند. بنابراين، در عصر ظهور