اوست آن كس كه در ميان بى‌سوادان فرستاده‌اى از خودشان برانگيخت، تا آيات او را بر آنان بخواند و پاكشان گرداند و كتاب و حكمت بديشان بياموزد، و [آنان‌] قطعا پيش از آن در گم‌راهى آشكارى بودند.

انسان از منظر قرآن كريم، موجودى تربيت‌پذير، آزاد و مختار است و به واسطه اين ويژگى‌ها، گروهى با اختيار خويش فوق فرشتگان و مسجود ملائك مى‌شوند 29 و برخى به پايين‌تر از حيوان سقوط مى‌كنند. 30

بنابر ديدگاه قرآن كريم، تنها وقتى به ملت و جامعه‌اى خير يا شر مى‌رسد كه افراد آن جامعه خود خواهان آن نعمت و سعادت يا شر و ضلالت باشند.

إِنَّ اللَّهَ لا يُغَيِّرُ ما بِقَوْمٍ حَتَّى يُغَيِّرُوا ما بِأَنْفُسِهِمْ؛ 31

همانا خداوند حال هيچ قومى را تغيير نخواهد داد تا زمانى كه خود آن قوم حالشان را تغيير دهند.

و خداوند متعال هيچ نعمت و سعادتى را از هيچ ملت و جامعه‌اى نمى‌ستاند، مگر آن‌كه آنان در حفظ و حراست آن كوتاهى كنند:

ذلِكَ بِأَنَّ اللَّهَ لَمْ يَكُ مُغَيِّراً نِعْمَةً أَنْعَمَها عَلى‌ قَوْمٍ حَتَّى يُغَيِّرُوا ما بِأَنْفُسِهِمْ؛ 32

اين [كيفر] بدان سبب است كه خداوند نعمتى را كه بر قومى ارزانى داشته تغيير نمى‌دهد، مگر آن‌كه آنان آن‌چه را در دل دارند تغيير دهند، و خدا شنواى داناست.

براساس اين سنت الهى، حكومت عدل اسلامى زمانى محقق مى‌شود كه مردم خود براى به دست آوردن آن تلاش نمايند و چنين نخواهد بود كه خداوند بدون عمل و خواست مردم براى آنان حكومت تشكيل مى‌دهد. بنابراين، حكومت اسلامى هيچ‌گاه بدون خواست و اراده مردم محقّق نمى‌شود. قرآن مى‌فرمايد:

إِنَّمَا الْمُؤْمِنُونَ الَّذِينَ آمَنُوا بِاللَّهِ وَ رَسُولِهِ وَ إِذا كانُوا مَعَهُ عَلى‌ أَمْرٍ جامِعٍ لَمْ يَذْهَبُوا حَتَّى يَسْتَأْذِنُوهُ إِنَّ الَّذِينَ يَسْتَأْذِنُونَكَ أُولئِكَ الَّذِينَ يُؤْمِنُونَ بِاللَّهِ وَ رَسُولِهِ؛

يعنى مؤمنان واقعى كسانى هستند كه گذشته از ايمان به خدا و پيامبر، در مسائل اجتماعى نيز رهبران الهى خود را رها نكنند. 33