قدرت، مؤثرند. «به نظر بسيارى از صاحب‌نظران دمكراسى در نهايت چيزى جز رقابت حزبى نيست. انتخابات بدون رقابت احزاب معنا ندارد»[1] «در اكثريت قريب به اتفاق جوامع متحول، تبلور گرايش‌هاى سياسى در قطب‌هاى مسلكى و طبقاتى موجب پيدايش احزاب سياسى گرديده است. در حال حاضر نظام احزاب سياسى هر جامعه، مبيّن صورت‌بندى جهان‌بينى‌ها و منعكس‌كننده واقعيات درونى هرجامعه است كه از اين ره‌گذر مى‌توان به ساير حقايق سياسى دست يافت.»[2] «بسيارى از صاحب‌نظران علوم سياسى، نظام حكومت كشورها را از طريق وضع احزاب مى‌سنجند و فعاليت احزاب را معيار و ضابطه‌اى براى ارزيابى قرار مى‌دهند.»[3] نظام‌ها براساس احزاب سياسى به چهار دسته: تك حزبى، دو حزبى، چند حزبى و حزب حاكم تسقيم مى‌شوند.[4]

[1] - حسين بشيريه، آموزش دانش سياسى، ص 164- 165.

[2] - ابو الفضل قاضى، حقوق اساسى و نهادهاى سياسى، ص 400.

[3] - سيد جلال الدين مدنى، مبانى و كليات علوم سياسى، ص 334.« در بسيارى از نظام‌هاى سياسى ضمن آن‌كه‌رفتار رأى‌دهندگان تحت تأثير احزاب سياسى شكل مى‌گيرد، عوامل گوناگونى بر شكل‌گيرى خود احزاب وجهت‌گيرى‌هاى آنها اثر مى‌گذارد.« در يك مقياس جهانى يك اصل كلى كه مى‌توان ارائه داد اين است كه احزاب‌مقدمتا و بنيانا بر طبقات پايين و قشر كم درآمد و يا بر طبقات بالا و مرفه جامعه پايه‌گذارى مى‌شوند. اين تعميم واصل كلى حتى در مورد احزاب آمريكايى كه به طور سنتى يك استثنا بر نمونه شكاف طبقاتى اروپا در نظر گرفته‌شده است نيز صادق است. دمكرات‌ها از ابتداى تاريخ فعاليّت سياسى در آمريكا پشتيبانى بيشترى را از طبقات‌پايين جامعه جلب كرده‌اند درحالى‌كه احزاب فدراليست، حزب« ويگ» آزادى‌خواه( در سده هفدهم) وجمهورى‌خواه، وفادارى و حمايت گروه‌هايى را كه داراى امتزازات بيشترى هستند براى خود نگه داشته‌اند. درهر كشورى كه بيش از يك دين و مذهب وجود دارد تفاوت‌هاى مذهبى در پشتيبانى كردن از يك حزب ياحزبى ديگر سهم عمده‌اى دارد. در بعضى از كشورها باورهاى مذهبى، اساسى و پايه احزاب سياسى- مذهبى را تشكيل داده‌اند. هم‌چنين تقسيمات نژادى يا مليتى در كشورها موجب شده است تا هويت‌ها و مشخصات گروهى يا احزاب مخصوص يا با تشكيل احزاب نژادى يا مليتى منعكس شود»( رابرت دوز و سيمور مارتين ليپست، جامعه‌شناسى سياسى، ترجمه محمد حسين فرشاد، ص 389- 391).

[4] - براى اطلاع بيشتر، ر. ك: حجت اللّه ايوبى، پيدايى و پايايى احزاب سياسى در غرب، بخش سوم.