الف) نظام تك‌حزبى (رژيم‌هاى وحدت‌گرا): در اين نظام، ميان گرايش‌هاى مختلف سياسى موجود در جامعه، رقابت آزاد وجود ندارد. نامزدهاى انتخاباتى از سوى يك حزب معرفى مى‌گردند و حزب واحد، رهبر واحد و ايدئولوژى واحد حاكم است.

نظام فاشيستى موسولينى در ايتاليا و نظام كمونيستى در شوروى سابق نمونه‌هايى از اين نظامند.

ب) نظام دو حزبى (رژيم‌هاى كثرت‌گرا): در اين نظام قدرت سياسى بين دو حزب دست به دست مى‌گردد؛ براى نمونه، در انگلستان گاه حزب كارگر و زمانى حزب محافظه‌كار اكثريت را در پارلمان به دست مى‌آورند. حزب حايز اكثريت در پارلمان، دولت را تشكيل مى‌دهد و رهبر حزب پيروز، وظيفه تشكيل كابينه را به عهده دارد.

در آمريكا نيز دو حزب دمكرات و جمهورى‌خواه بازيگر نقش فعّال سياسى در كشورند.

ج) نظام چند حزبى (رژيم‌هاى كثرت‌گرا): در بيشتر كشورهاى اروپاى غربى، از جمله سوئيس، ايتاليا و فرانسته احزاب فعّال سياسى بيش از دو حزب مى‌باشند. به علت وجود رقابت بيشتر در اين‌گونه رژيم‌ها، بسيارى از اوقات اكثريت پارلمانى از طريق ائتلاف احزاب با يكديگر صورت مى‌پذيرد و دولتى كه تشكيل مى‌گردد يك دولت ائتلافى است كه از ثبات لازم برخوردار نيست.

برخى از كشورهاى چند حزبى نظير كشورهاى اسكانديناوى داراى چهار حزب سياسى و بلژيك و آلمان و اتريش غالبا شاهد حضور تنها سه حزب سياسى در مجلس مى‌باشند.[1] د) نظام حزب حاكم: در اين نظام‌ها چند حزب اجازه فعاليت سياسى دارند، اما در ميان آنها تنها حزبى كه به نظام حاكم وابسته است با تكيه بر اهرم‌هاى قدرت و سلطه‌

[1] - همان، ص 247.