انديشه تفكيك دين و دولت در ميان مسلمانان‌

آغاز جدايى‌

اسلام در آغاز پيدايش و تولّد خويش، دو عنصر ديانت و سياست را به هم عجين ساخته بود و همان‌گونه كه بر زندگى فردى مسلمانان سايه مى‌افكند، روابط سياسى و اجتماعى آنان را نيز شكل مى‌داد، و هم‌چنان كه شيوه عبادت و پيوند با خالق را ارائه مى‌كرد، خطوط تشكيل دولت مرزى حادل گرديده بود، و نه در سازمان مديريت جامعه و رهبرى پيامبر مسئوليت‌هاى دينى از مسئوليت‌هاى دنيوى تفكيك مى‌گرديد.

ولى بعدها عده‌اى از حاكمان، مصلحت و منفعت خود را در جدا كردن حوزه دين از دولت دانسته، و از آن دفاع كردند. با حاكميت يافتن دودمان اموى، اين تفكيك به شكل صريح، رسما اعلام شد، و لذا وقتى در سال چهلم هجرى، معاويه بر خلافت اسلامى، استيلا يافت، بلافاصله به عراق آمد و در سخنرانى خود به مردم گفت:

من با شما بر سر نماز و روزه نمى‌جنگيدم، بلكه مى‌خواستم بر شما حكومت كنم و به مقصود خود رسيدم.[1] به تعبير علامه طباطبائى:

معاويه با اين سخن اشاره مى‌كرد كه سياست را از ديانت جدا خواهد كرد و نسبت به‌

[1] - ابن ابى الحديد، شرح نهج البلاغه، ج 4، ص 160.