الف) توقيع شريف‌

يكى از روايات مشهور در ميان فقها، حديثى است كه آن را شيخ صدوق (ره) در اكمال الدين خود آورده است. توقيع در حقيقت پاسخى است از جانب حضرت ولى‌عصر (عليه‌السلام) كه در پاسخ به نامه اسحاق بن يعقوب مرقوم فرموده‌اند. در اين نامه، اسحاق چند پرسش را مطرح كرده كه يكى از آنها در مورد تكليف شيعيان در «حوادث واقعه» زمان غيبت است. امام زمان (عليه‌السلام) در اين باره فرموده‌اند: اين حديث كه درباره «حوادث واقعه» است مى‌فرمايد:

امَّا الْحَوَادِثُ الْوَاقِعَةِ فَارْجِعُوا فِيهَا الي رُواةِ حَدِيثِنا فَانَّهُمْ حُجَّتِي عَلَيْكُمْ وَ انَا حُجَّةُ اللَّهِ عَلْيهِم‌[1]

؛ در رخدادهايى كه اتفاق مى‌افتد به راويان حديث ما مراجعه كنيد؛ زيرا آنان حجت من بر شمايند و من حجت خدا بر آنان هستم.

در توضيح «حوادث واقعه» كه در متن توقيع شريف آمده، بايد بگوييم بسيار بعيد است كه منظور اسحاق بن يعقوب از آن، احكام شرعى و همين مسايلى باشد كه امروز معمولًا در رساله‌هاى عمليه نوشته مى‌شود؛ زيرا اولًا، براى شيعيان معلوم بوده كه در اين گونه مسايل بايد به علماى دين و كسانى كه با اخبار و روايات ائمه و پيامبر (صلى الله عليه و آله) آشنايى دارند مراجعه كنند، و نيازى به سؤال نداشته است. همان گونه كه در زمان حضور خود ائمه (عليهم‌السلام) به علت مشكلاتى نظير دورى مسافت و امثال آن، امامان شيعه مردم را در مورد مسايل شرعى به افرادى نظير يونس بن عبدالرحمن، زكريا بن آدم و امثال آنان ارجاع مى‌دادند. هم‌چنين نصب نوّاب اربعه در

[1]. وسائل الشيعه، ج 27، باب يازدهم، ص 140.