برابر شكم‌بارگى ستم‌گر و گرسنگى ستم‌ديده هيچ آرام و قرار نگيرند، بى‌تأمل رشته اين كار را از دست مى‌گذاشتم. فقيه وظيفه دارد در جهت حفظ دين از دستبرد متجاوزان اقدام كند:

انَّهُ لَوْ لَمْ يَجْعَلْ لَهُمْ امَاما قَيِّما امِينا حَافِظا مُسْتَوْدَعا لَدَرَسَتِ الْمِلَّةُ[1]

؛ اگر خداوند براى مسلمانان پيشوايى استوار، امين، نگهبان و مراقب وديعه الهى تعيين نمى‌كرد، رفته رفته اساس دين به زوال مى‌گراييد.

با توجه به آنچه گفته شد نظريه ولايت فقيه مولود طبيعى اسلام بوده، ريشه در طول تاريخ اسلام دارد. پيشينه تاريخى ولايت فقيه را مى‌توان در دو محور ذيل بررسى كرد:

الف) عصر حضور

مى‌دانيم كه در طول حيات امامان دوازده‌گانه، جز چند سال محدود، عملًا قدرت در دست ديگران بود و امكان اعمال حاكميت از طرف ائمه اطهار (عليهم‌السلام) وجود نداشت؛ در حالى كه شيعيان براى امور قضايى و ساير امور حكومتى نياز به حاكم شرع داشتند. در بخشى از اين امور، مانند پرداختن وجوهات شرعى و اجازه مصرف آنها در موارد لازم، گهگاه مى‌توانستند به صورت پنهانى تماس با ائمه اطهار (عليهم‌السلام) برقرار كنند، ولى در امور قضايى روزمرّه راهى براى رجوع به ايشان نداشتند و گاهى مجبور شدند كه براى حلّ منازعات و فصل خصومت‌ها به دادگاه‌هايى مراجعه كنند كه از نظر خودشان مشروعيت نداشت. براى رفع نياز شيعيان به حاكم شرع، ائمه اطهار (عليهم‌السلام) يك سيستم حكومتى سرّى را طرّاحى كردند؛ يعنى فقيهان واجد شرايط را به طور عام نصب فرمودند تا در حدّ امكان از طرف‌

[1]. بحارالانوار، ج 17، ص 139؛ و شيخ صدوق، عيون اخبار الرضا، ص 101.