چشم دوخته‌اند، درباره شناخت‌هاى وحيانى و جهان‌شناختى دينى نيز، سخنى به دور از حقيقت دارند؛ بنابراين بايد ديد فرد درباره ابزار جهان‌شناسى چگونه مى‌انديشد.

ج. ابزار شناخت در نظر امام خمينى قدس سره‌

شناخت و دريافت حقايق هستى و راهيابى به اسرار نهفته در گيتى براى انسان، از راه‌هاى گوناگون صورت مى‌پذيرد.

1. حواسّ ظاهر

معرفت به برخى حقايق از راه حواسّ انجام مى‌گيرد و كسى كه فاقد حسّى باشد از معرفت حاصل از راه آن نيز بى‌نصيب است.[1] «من فقد حيّساً فقد فقد عليماً»[2]

2. عقل و ادراكات عقلى‌

استفاده از ادراكات عقلى، مورد توجّه اكيد اسلام است و روايات شريفه از جمله «دين اللّه لايصاب بالعقول‌» مربوط به احكام تعبّدى دين است و گرنه در باب اثبات صانع، توحيد و تقديس، اثبات معاد و نبوّت، بلكه مطلق معارف، از عقل مى‌توان استمداد جست و كلام برخى كه مى‌گويند در اثبات توحيد فقط بايد به دليل نقلى اعتماد جست، از مصايب است.[3]

3. فطرت و بينش‌هاى فطرى‌

در انسان، بينش‌هاى فطرى فراوانى وجود دارد، از جمله بينش فطرى نسبت به توحيد و معاد؛ بلكه رؤوس همه معارف و عقايد فطرى‌اند.[4]

4. رؤياهاى صادقه‌

عامل اصلى مشاهدات نفسانى و آگاهى از حقايق هستى، انقطاع وانسلاخ نفس از توجّه به طبيعت و زندگى طبيعى است، اين انقطاع گاهى از راه خواب صورت مى‌پذيرد؛[5] اين‌گونه خواب‌ها را «روياهاى صادقه» مى‌خوانند.

[1]. امام خمينى، مصباح الهداية الى الخلافة و الولاية، ص 27 و 37.

[2]. همان.

[3]. امام خمينى، آداب الصلوة، ص 200.

[4]. صحيفه‌نور، ج 14، ص 134؛ طلب و اراده، ص 154، 155، چهل حديث، حديث 10، ص 11، 168 و 180.

[5]. شرح اسفار( نسخه خطى در آستانه طبع)، مبحث معاد؛ تعليقات على شرح فصوص الحكم، ص 136.