2. آزادى اسلامى و غيراسلامى‌

با توجّه به نگرش اسلام درباره آزادى اجتماعى مى‌توان چنين گفت:

الف. انسان موحّد، حكم كلّى و قانون اصلى را وضع شده از سوى كسى مى‌داند كه اشتباه، غرض‌ورزى و اعمال سليقه خاص در او راه ندارد و مى‌داند قانون الهى براى تأمين سعادت او است، بنابراين با طيب خاطر آن را مى‌پذيرد. امّا آزادى و دموكراسى غربى تأمين كننده آرامش خاطر نيست؛ چرا كه انسان غربى اطمينان ندارد آنچه با رأى او تعيين مى‌شود، سرانجام به سود او است و سعادت وى را تأمين مى‌كند.

ب. انسان تربيت شده در جامعه آزاد اسلامى، در برابر آزادى غربى كه جز بى‌بندوبارى‌[1] و بردگى درونى (هواپرستى) پى‌آمدى ندارد، خود را نمى‌بازد.[2] او آزادى افسار گسيخته را ضدّ آزادى مى‌داند و ادّعاى مردم سالارى مناديان را[3] وسيله‌اى براى به بندكشيدن مردم مى‌شمارد. در نظر انسان مسلمان، ليبراليسم و آزادى دخل و خرج به‌گونه دلخواه و به دور از چارچوب‌هاى عقلى و دينى، مايه تقويت روحيه درنده‌خويى و تضعيف روح انسانى است.

انسان مسلمان هم‌چنين «سكولاريسم» كه دين را از سياست جدا مى‌دانند و «آزادى مطلق» يعنى فرار از محدوده نفوذ اخلاق و اصالت‌هاى انسانى را، آزادى مورد خواست فطرت خود نمى‌داند. آزادى مطلوب انديشه او، آزاديى است كه سعادت و تكامل روحى، جسمى، عقلى و اخلاقى وى را تأمين كند؛ براين اساس هر گونه آزادى بيرون از مدار قانون آسمانى را آزادى ضدّ كمال انسانى مى‌داند و به زمزمه آزادى طلبان ضدّ آزادى و هواپرستان برده درون، وقعى نمى‌نهد.

آزادى مورد نظر اسلام، غير از آزادى مورد نظر ساير مكاتب است. در مكاتب غيراسلامى- به ويژه در جهان امروز- منظور از آزادى، آزادى در شكم و شهوت است. برپايه همين ديدگاه فاسد درباره آزادى است كه بسيارى مفاهيم، قربانى مى‌شوند و وجه‌المصالحه‌

[1]. ويل دورانت، لذات فلسفه، ترجمه عبّاس زرياب خورى، ص 327،« آزادى مورد نظر مردم امروز، آزادى‌در باب معده رفتن به ميخانه است».

[2]. اسپينوزا، يكى از حكماى سرشناس قرن هجدهم مى‌گويد: كسانى كه رعايت فضايل اخلاقى را قيد و بندبه حساب مى‌آورند از اين نكته غافلند كه پيروى از هواى نفس، مايه اسارت است( فروغى، محمدعلى، سير حكمت در اروپا، ج 2، ص 46).

[3]. ر. ك: آبركراسبى، هبل، فرهنگ جامعه‌شناسى، ص 254.