تفاوت و اختلاف تعليمات انبياء با يكديگر از انواع اختلاف برنامه‌هايى است كه در يك كشور هرچند بار به مورد اجرا گذاشته مى‌شود و همه آنها از يك قانون اساسى الهام مى‌گيرد. همه آنان [پيامبران‌] مردم را به يك شاهراه به سوى يك هدف دعوت مى‌كردند[1].

3. قرآن و وحدت دين‌

با رجوع به قرآن كريم درمى‌يابيم كه خداوند نه تنها دين حضرت محمد صلّى اللّه عليه و اله و سلّم را «اسلام» مى‌نامد؛ كه دين پيامبران پيشين را نيز به همين نام توصيف مى‌كند، مثلا در آيه‌اى آيين حضرت ابراهيم را اسلام مى‌شمرد:

ما كان ابراهيم يهوديا و لا نصرانيا و لكن كان حنيفا مسلما[2].

و در آيه ديگر، پيامبر اسلام با اشاره به اسلام كه تنها صراط مستقيم است، از راه‌هاى ديگر منع مى‌كند:

انّ هذا صراطى مستقيما فاتّبعوه و لا تتّبعوا السّبل‌[3].

استاد شهيد با تذكر اين نكته كه دين در اصطلاح مورخان و مردم به صورت جمع و متعدد به كار مى‌رود، موضع قرآن را چنين تقرير مى‌كند:

از نظر قرآن دين خدا از آدم تا خاتم يكى است، همه پيامبران اعم از پيامبران صاحب شريعت و پيامبران غيرصاحب شريعت به يك مكتب دعوت مى‌كرده‌اند. اصول مكتب انبياء كه دين ناميده مى‌شود، يكى بوده است‌[4].

استاد در جاى ديگر، آيه‌ «فاقم وجهك للدّين حنيفا فطرة اللّه الّتى فطر النّاس عليها»[5] را دليل وحدت دين مى‌شمارد[6].

4. تكامل دين و اختلاف شرايع‌

از مطالب گذشته روشن شد كه «دين» اصول اعتقادى ثابت مطابق نيازهاى‌

[1] - مجموعه آثار، ج 3، ص 158.

[2] - سوره آل عمران، آيه 67.

[3] - سوره انعام، آيه 153.

[4] - مجموعه آثار، ج 2، ص 181.

[5] - سوره روم، آيه 30.

[6] - ر. ك: مجموعه آثار، ج 3، ص 181.