با تأمل در حكمت ضرورت دين كه عبارت است از وجود نيازهاى فطرى و ثابت انسان از سوى ديگر يكى بودن فرستنده اديان، به نظر مى‌رسد پاسخ سؤال مذكور جندان مشكل نباشد؛ زيرا فرستنده دين خداوند حكيم و خيرخواه است كه با برآوردن نيازهاى فطرى انسان و به فعليت رساندن استعدادهايش سعادت او را تأمين مى‌ند. در اين صسورت، فرستادن اديانى كه با يكديگر از حيث ماهيت مختلفند، توجيه‌پذير نيست، زيرا تفسير ماهوى يك برنامه و آيين در صورتى موجّه است كه العياذ باللّه ماهيت و لبّ اديان پيشين فاقد محتوا و توانايى لازم در جهت هدايت انسان باشد؛ و يا اينكه خداوند دين ناقص فرستاده باشد. اين فرض با براهين عقلى و فلسفى ناسازگار است و خرد آن را نمى‌پذيرد.

فرض ديگر اين‌كه نقصان از سوى خود انسان باشد كه به خاطر هواى نفسانى از قرار گرفتن در ركاب ره‌يافته‌گان سرباز مى‌زند، لازمه اين فرض، نه تغيير ماهوى دين، بل تأكيد و راهنمايى و نصيحت بيشتر است.

فرض سوم اين‌كه تغيير ماهوى اديان مستند به تغيير شرايط زمانى و مكانى و نيازهاى جديد بشرى باشد. در پاسخ اين احتمال- كه امروزه طرفدارانى دارد- بايد گفت كه گوهر اديان الهى مشتمل بر معارفى بنيادى است كه ناظر به سعادت انسان و نيازهاى فطرى و ثابت اوست؛ مثلا دين از انسان خواسته است كه از خداوند و پيامبرانش اطاعت كنند و به اصول اخلاقى ثابت مثل نوع‌دوستى و عدالت پايبند باشند. اديان الهى براى تعالى روح انسانى و برقرارى عدالت نازل شده‌اند و اين معارف و اصول نيز به هيچ وجه با گذشت زمان تغيير نمى‌كند.

«مگر بشر چند گونه فطرت و سرشت و طبيعت مى‌تواند داشته باشد»[1].

آرى تغيير زمان و نيازهاى جديد و غيرثابت انسان، تغيير برخى احكام و فروع، يا تكميل آنها را مى‌طلبد. ولى لازمه آن، تغيير و تكامل شريعت است؛ نه دين. شهيد مطهرى در اين زمينه مى‌گويد:

[1] - مجموعه آثار، ج 3، ص 160. براى توضيح بيشتر ر. ك: امدادهاى غيبى، مقاله« خورشيد دين هرگز غروب نمى‌كند».