خداوند متعال در گفت‌وگو با فرشتگان، از انسان به عنوان جانشين خود (خليفة اللّه) در زمين ياد مى‌كند كه صعود او به اين قلّه رفيع و پرافتخار متوقّف بر گذر از سنگلاخ‌ها و انجام تكليف الهى از روى مسؤوليت و اختيار است.

لازمه آفرينش انسان آزاد و مختار امكان گرايش به انحراف از جادّه حقيقت و تمايل به سوى بدى‌ها و لغزش‌هاست.

شهيد مطهرى در تبيين اين مطلب مى‌نويسند:

مرتبه وجودى انسان ايجاب مى‌كند كه حرّ و آزاد و مختار باشد. موجود مختار همواره بايد بر سر دو راه و ميان دو دعوت قرار گيرد تا كمال و فعليت خويش را كه منحصرا از راه اختيار و انتخاب به‌دست مى‌آيد، تحصيل كند[1].

كردار و رفتار انسانى نقشى كليدى در تحقق كمالات و استعدادهاى انسانى دارد، به‌گونه‌اى كه اعمال و اخلاق شايسته مى‌تواند موجب شكوفايى و پرورش كمالات انسانى او گردد و به عكس، اخلاق ناروا و گناهان نيز مى‌تواند تأثير منفى بر جوهر فطرى انسان داشته باشد و وى را نه تنها از نيل به مقصد «خليفة اللهى» باز دراد، بلكه چه‌بسا او را به پست‌ترين موجود نيز مبدّل كند[2].

شهيد مطهرى در اين زمينه مى‌گويند:

روح ما با هر عمل اختيارى، از قوّه به سوى فعليت گام برمى‌دارد و اثر و خاصيتى متناسب با اراده و هدف و مقصد خود كسب مى‌كند. اين آثار و ملكات جزو شخصيت ما مى‌شود و ما را به عالمى متناسب خود از عوالم وجود مى‌برد[3].

درباره تأثير اخلاق زشت و گناهان در روح انسانى نيز مى‌گويند:

هر گناه اثرى تاريك‌كننده و كدورت‌آور بر دل آدمى باقى مى‌گذارد و در نتيجه، ميل به كارهاى نيك و خدايى كاهش مى‌گيرد و رغبت به گناهان‌

[1] - مجموعه آثار، ص 96/ همو، توحيد، ص 336 به بعد.

[2] - ر. ك: سوره اعراف، آيه 179.

[3] - مجموعه آثار، ج 1، ص 296.