نام کتاب : حكومت اسلامى (درسنامه انديشه سياسى اسلام) نویسنده : واعظى، احمد جلد : 1 صفحه : 99
سياسى به خود امّت است و نشان مىدهد كه اگر
شوراى مسلمانان كسى را تعيين كرد و مردم با او بيعت كردند، او ولىّ مسلمانان است.
پيش از ذكر اين دسته از روايات و بررسى آنها، لازم است به اختصار، توضيحى در باب
بيعت و انواع آن ذكر شود.
معناى بيعت و انواع آن
بيعت، نوعى معاهده و پيمان و عقد است كه پيش از اسلام در ميان قبايل
عرب، متداول و مرسوم بوده است. بنابراين، از مفاهيم تأسيسى اسلام نيست، اما سيره
رسول گرامى اسلام در بيعت با مسلمين در موارد متعدّد، به آن مشروعيّت بخشيده است.
بيعت و بيع دو مصدر فعل «باع» هستند. به همين سبب، معناى بيعت، تناسب
زيادى با معناى بيع دارد كه نوعى عقد و خريد و فروش است، بيع، عقدى است كه ثمره آن
مبادله مال ميان خريدار و فروشنده است، حال آنكه بيعت، معاملهاى است كه ميان
رئيس يك قوم و جامعه با افراد آن برقرار مىشود كه براساس اين معاهده،
بيعتكنندگان، اطاعت و امكانات و اموال خويش را تحت فرمان او قرار مىدهند.
همانطور كه در عقد بيع، ابتدا رضايت دو طرف معامله در باب قيمت و
ساير شرايط احراز مىشود و پس از آن مفاد معامله انشا مىشود- اين انشا اغلب قولى
و لفظى است و گاه با فعل است كه به آن معاطات مىگويند- در مورد بيعت نيز ابتدا
گفتوگو و جلب رضايت در باب شروط صورت مىپذيرد و سپس با دست در دست طرف ديگر
نهادن، آنچه مورد گفتوگو و رضايت بوده است، انشا مىشود و با اين عمل، عقد بيعت
به وقوع مىپيوندد. مفاد اين عقد و معاهده مىتواند متنوع و متفاوت باشد.
ازاينرو، ما با اقسام مختلفى از بيعت مواجه هستيم. قسم غالب و رايج بيعت، چيزى
است كه در زمان پذيرش و انشاى توليت سياسى واقع مىشده است. در ميان اعراب، اعطا و
پذيرش ولايت سياسى يك فرد با بيعت با او قرين مىشده است. بيعت با ابو بكر در
سقيفه، بيعت با حضرت على عليه السّلام پس از قتل عثمان، بيعت عبد الرحمان بن عوف
با عثمان در شورايى كه عمر براى تعيين خليفه تشكيل داده بود، همگى از موارد بيعت
بر خلافت و زعامت سياسى است. اما بيعت در اين قسم منحصر نيست؛ زيرا گاه مقصود از
بيعت، تعهّد بيعتكنندگان بر جهاد و ايستادگى و مقاومت در مقابل
نام کتاب : حكومت اسلامى (درسنامه انديشه سياسى اسلام) نویسنده : واعظى، احمد جلد : 1 صفحه : 99