الف) پيامبر، ميان قبايل متشتّت عرب، وحدت ايجاد كرد. اين وحدت، صرفا جنبه دينى نداشت، بلكه در كنار گستراندن اعتقادات و تعاليم مشترك دينى، وحدتى سياسى نيز به وجود آورد. قبايل مستقل و متخاصم ديروز، به بركت اين وحدت سياسى، داراى منافع و علايق مشترك شدند؛ بالاترين نمود و جلوه اين وحدت سياسى، هم سرنوشت شدن اين قبايل مسلمان در جنگ و صلح با قبايل غير مسلمان است.

ب) پيامبر مدينه را مركز حكومت خويش قرار داد و از آن‌جا حكّام و واليانى را به مناطق ديگر گسيل داشت. طبرى، نام شمارى از صحابه رسول اللّه صلّى اللّه عليه و اله و سلم را كه به تصدّى اين امر گماشته شدند، ذكر مى‌كند. برخى از اين افراد، عهده‌دار تعليهم فرايض دينى نيز بودند و برخى ديگر تنها در اداره امور ادارى و مالى آن مناطق نمايندگى داشتند و امور مذهبى، نظير اقامه نماز جماعت و تعليم قرآن و آداب شريعت، بر عهده ديگرى بود.

بنابر نقل طبرى، پيامبر صلّى اللّه عليه و اله و سلم سعيد بن العاص را به منطقه ما بين رمع و زبيد تا مرزنجران، و عامر بن شمر را به همدان و فيروز ديلمى را به صنعا گسيل داشت. به منظور اقامه نماز، عمرو بن حزم را به سوى اهل نجران فرستاد و ابو سفيان بن حرب را والى بر اخذ زكات و صدقات آن منطقه قرار داد. ابو موسى اشعرى را نيز به مأرب و يعلى بن اميّه را به الجند روانه ساخت.[1] ج) توصيه‌ها و بخش‌نامه‌هاى رسول اللّه صلّى اللّه عليه و اله و سلم به برخى فرستادگان خويش به مناطق، شاهد روشنى بر وجود بعد حكومتى در زعامت رسول گرامى است. در برخى از اين عهدنامه‌ها، سفارش‌هايى وجود دارد حاكى از آن كه فرستادگان وى، حاكمان و واليان آن مناطق به حساب مى‌آمدند. براى نمونه، در عهدنامه خويش به عمرو بن حزم از وى مى‌خواهد كه در حق با مردم رفق و مدارا، ولى در مقابل ظالمان آن‌ها شدت عمل داشته باشد.

خمس غنائم را بگيرد و زكات اموال را به ترتيبى كه در متن همين عهدنامه آمده، از آن‌ها وصول كند.[2] واضح است كه تنها حاكم و والى مى‌تواند به چنين امورى مبادرت ورزد.

[1] - تاريخ طبرى( تاريخ الرسل و الملوك)، ج 3، ص 318.

[2] - در اين عهدنامه آمده است:« أمره أن يأخذ كما أمره اللّه، يخبر الناس بالّذي لهم و الّذي عليهم، يلين للناس في الحقّ و يشتدّ عليهم في الظلم، أمره يأخذ من المغانم خمس اللّه». ر ك: نظام الحكم فى الشريعة» و التاريخ الاسلامى، ظافر القاسمى، الكتاب الاوّل، ص 529.