است و با ايده‌آل‌هاى اسلامى فاصله دارد، درعين‌حال، به مراتبى از حكومت دينى پايبند است. ازاين‌رو، مى‌توان ادّعا كرد كه در مقايسه با حكومت‌هاى غيردينى زمانه خويش از نقاط قوّت فراوانى برخوردار است. براى نمونه، مى‌توان به نحوه سلوك مسلمين فاتح با اهالى سرزمين‌هاى مغلوب اشاره كرد كه سهم و تأثير فراوانى در روى آوردن آنان به اسلام داشته است و از اين جهت با رفتار سلاطين كشورگشا و ديگر حكومت‌هاى فاتح قابل مقايسه نيست.

3. اين واقعيت غير قابل انكار است كه بسيارى از حقايق متعالى، مفاهيم ارزشمند و اهداف والا، ظرفيت آن را دارند كه مورد سوءاستفاده قرار گيرند. مگر كسانى نبودند كه دين‌سازى و به دروغ ادّعاى نبوّت كردند، مگر كسانى به نام عمران و آبادانى، به استثمار و استعمار كشورهاى ضعيف نپرداختند. در دنياى معاصر، حكومت‌هاى به ظاهر دموكراتيك و آزادى‌خواه غربى به بهانه حقوق بشر و دفاع از آزادى، مرتكب بيش‌ترين تجاوزها و حق‌كشى‌ها در حق برخى ملّت‌هاى مظلوم نظير فلسطين مى‌شوند.

با اين سوءاستفاده‌ها و تحريف‌ها چه بايد كرد؟ آيا بايد از نبوّت و امامت و دين و آزادى و حقوق بشر به كلّى دست شست، تنها به اين دليل كه در پاره‌اى موارد، كسانى از اين امور با ارزش و مقدّس، استفاده ناروا كرده‌اند؟ برخورد معقول و سنجيده آن است كه با دقّت و نظارت و حضور آگاهانه و با قدرت از سوءاستفاده‌ها و تلقّى‌هاى ناروا پيش‌گيرى شود.

در باب حكومت دينى نيز، داستان از اين قرار است. امكان سوءاستفاده از قداست دين و حكومت كردن به نام دين و به كنار زدن روح و واقعيت دين، هماره وجود دارد و حكومت‌هاى دينى، دائما در معرض استحاله و فاصله گرفتن از تعاليم دينى قرار دارند. از اين رو، نظارت و حضور آگاهانه بيش‌ترى را از ناحيه دين‌داران طلب مى‌كند. امّا به هيچ وجه منطقى نيست كه به سبب وجود چنين خطرى، از اصل حاكميّت دين و نقش هدايتى آن در عرصه اجتماع و سياست چشم بپوشيم. دين‌داران هماره بايد به اين واقعيّت توجّه داشته باشند كه اجرا كردن اسلام راستين و تنظيم انحاى روابط اجتماعى براساس آموزه‌ها و ارزش‌هاى اين دين مقدّس، چه ميوه‌هاى شيرين و گوارايى براى آدميان به ارمغان مى‌آورد.