سياسى- اجتماعى او گره خورده است. دين جامع، دينى است كه همه آنچه انسان براى وصول به سعادت خويش لازم دارد در اختيار او بگذارد. بديهى است علومى نظير فيزيك، شيمى، ماشين سازى ومكانيك، برق و الكترونيك در امر هدايت و سعادت انسانها نقشى ايفا نمى‌كنند تا پرداختن به اين امور از وظايف دين تلقى شود. انحصار كاركرد دين به يك سلسله امور فردى و عبادى و اخلاقىِ محض نيز همان اندازه اشتباه است كه تعميم وظايف دين به جزئيات علوم و دانش‌هاى بشرى و حتى حرفه‌هايى نظير خياطى و آشپزى!

سه. جهان شمولى‌

اسلام همه انسانها را مخاطب خود قرار مى‌دهد و با وجود تفاوتهايى كه به لحاظ ظاهرى يا اقليمى ميان آدميان وجود دارد، پيام اسلام، فراگير است. آيات فراوانى در قرآن به روشنى بر اين ويژگى دلالت دارند:

إِنْ هُوَ إِلَّا ذِكْرٌ لِلْعَالَمِينَ؛[1]

آن [قرآن‌] جز پندى براى جهانيان نيست.

چهار. جاودانگى‌

برخى تصور مى‌كنند دين در گذشته وظايف و كاركردهاى گوناگونى را بر عهده داشته است، ولى امروزه به دليل پيچيدگى مناسبات زندگى اجتماعى و تخصصّى شدن نقشها، اين وظايف به مجموعه‌هاى ديگرى از جمله دولت منتقل شده است. نكته‌اى كه مورد غفلت قرار گرفته است فطرى بودن قواعد و دستورهاى دين و در نتيجه فراگيرى و جاودانگى آن است كه قرآن در آيه فطرت بر آن تأكيد ورزيده است. «پس روى خود را باگرايش تمام به حق، به سوى اين دين كن؛ باهمان سرشتى كه خدا مردم را بر آن سرشته است. آفرينش خداى تغييرناپذير

[1]. يوسف( 12): 104 و تكوير( 81): 27 و نيز: وماهى الّاذكرى للبشر. مدثّر( 74): 31؛ و بنگريد: انعام( 6): 19.