بالايى برخوردارند- با موفقيت كامل روبه‌رو نخواهد گرديد. اين امر هرگز به اين معنا نيست كه ارزش و اهميت نظارت‌هاى بيرونى دست كم گرفته شود، بلكه تذكر به آسيب‌پذيرى نظارت‌هاى بيرونى، براى لزوم استمداد از نظارت‌هاى درونى به‌منظور رفع اين ضعف مى‌باشد؛ واقعيتى كه در نظامهاى سياسى غرب به كلى ناديده گرفته شده است.

اسلام با نگاه فراگير خود نظارت را در همه ابعاد مورد توجه قرار داده تا از حقوق فرد و جامعه به نحو شايسته‌اى صيانت نمايد.

نظارت مردم بر حكومت‌

در امور خصوصى از آنجا كه نظارت به تجسّس و وارد شدن به حريم و خلوت افراد مى‌انجامد، اين كار ممنوع مى‌باشد؛ اما در امور عمومى كه جامعه آنها را به ديگران سپرده است براى جلوگيرى از استفاده ناروا از قدرت، نظارت ضرورت مى‌يابد. اسلام، حكومت و دستيابى به قدرت را امانت مى‌داند؛ امانتى از جانب خداوند و مردم. على عليه السلام خطاب به اشعث‌بن قيس (فرماندار آذربايجان) فرمود:

فرماندارى براى تو نبايد وسيله آب و نان باشد، بلكه امانتى است بر عهده است. بايد مطيع مسئول برتر باشى. در باره رعيّت حق استبداد ندارى. در مورد بيت‌المال به هيچ كارى جز با احتياط و اطمينان اقدام مكن. اموال خدا در اختيار توست و تو يكى از خزانه‌داران او هستى ....[1]

مردم به همان دليل كه از حق حاكميت برخوردارند، از حق نظارت بر حاكمان و صاحبان قدرت نيز برخوردار مى‌باشند. زيرا اين قدرت، امانت نزد آنان است و آنها بايد امانت‌داران خوبى براى مردم باشند. مردم حق دارند از نحوه به‌كارگيرى قدرت از سوى مقامات حكومتى آگاه گردند و جوانب قوت دولتمردان خود را بدانند و اين مهم جز با نظارت مؤثر و فراگير

[1]. نهج‌البلاغه، نامه 5.