مقصّر باشند- در پيشگاه عدل الهى، مستحق مجازات مى‌داند؛ ولى از نظر حقوق اسلام در اين دنيا هيچ كس به موجب عقيده خود مورد تعقيب قرار نمى‌گيرد. «بگو اى كافران، آنچه شما مى‌پرستيد، من نمى‌پرستم، و آنچه من مى‌پرستم شما نمى‌پرستيد. و نه آنچه پرستيديد من مى‌پرستم و نه آنچه مى‌پرستم، شما مى‌پرستيد. دين شما براى خودتان و دين من براى خودم.[1]

4. بيان عقيده‌

ماده 19 اعلاميه جهانى حقوق بشر چنين مقرر داشته است: «هركس حق آزادى عقيده و بيان دارد.» آزادى عقيده، آنگاه مى‌تواند از نظر حقوقى مورد مطالعه قرار گيرد كه با آزادى «ابراز عقيده» پيوند خورده باشد و اساساً از آنجا كه حقوق به تنظيم روابط اجتماعى انسان‌ها مى‌پردازد، در مورد آزادى عقيده، بيشتر بر جنبه ابراز و اظهار عقيده بايد تكيه نمود وگرنه داشتن عقيده، به لحاظ آن كه يك امر درونى و قلبى، از حوزه حقوق خارج مى‌باشد. با توجه به اين نكته چه‌بسا گفته شود كه وقتى داشتن عقيده‌اى آزاد است، در ابراز آن نيز نبايد منعى وجود داشته باشد. آرى، ابراز عقيده با ملاحظاتى آزاد است. على عليه السلام خوارج نهروان را كه مردمى خشن، كوته‌نظر، و داراى عقيده‌اى فاسد و خطرناك بودند در بيان عقيده خود آزاد گذاشت و البته در برابر آنان به تبيين و روشنگرى پرداخت. مرورى بر خطبه‌هاى 121، 122، 125، 127 و 177 نهج‌البلاغه جاى ترديدى در اين زمينه باقى نمى‌گذارد.

«اميرالمؤمنين با خوارج در منتهى‌ درجه آزادى و دمكراسى رفتار كرد ... زندانشان نكرد و شلّاقشان نزد و حتى سهميه آنان را از بيت‌المال قطع نكرد .... آنها همه‌جا در اظهار عقيده آزاد بودند و حضرت خود و اصحابش با عقيده آزاد با آنان روبه‌رو مى‌شدند.»[2] البته هرگاه ابراز عقيده موجب اخلال در اخلاق يا عقايد مردم گردد كه توان صيانت از امواج سهمگين ايجاد شده را- به‌ويژه در صورتى كه با استفاده از ابزارهاى پيشرفته تبليغاتى و نيز پشتيبانى گسترده و اغوا كننده باشد- ندارند، در اينجا صورت مسئله فرق خواهد نمود. اگر افكار و عقايد باطل با

[1]. قل يا ايهاالكافرون لااعبد ما تعبدون و لاانتم عابدون ما اعبد ولا انا عابد ما عبدتم ولا انتم عابدون ما اعْبد لكم دينكم وَلِىَ دين. كافرون( 109): 1- 6.

[2]. مرتضى مطهرى، جاذبه و دافعه على عليه السلام، ص 143.