4. آزادى در بيان عقيده‌

5. آزادى در تحقق بخشيدن به عقيده. (انجام مراسم مذهبى)

6. آزادى در تغيير عقيده.

اسلام با هرگونه تحميل يا تفتيش عقيده و يا محدوديت در بيان و ابراز عقيده مخالف است.

1. تحميل عقيده‌

اساساً عقيده امرى تحميل‌بردار نيست. برخى از مفسران معناى آيه «لَا إِكْرَاهَ فِي الدِّينِ»[1] را همين دانسته‌اند: «اعتقاد و ايمان از امور قلبى است كه تحت تأثير اكراه و اجبار قرار نمى‌گيرد.

زيرا اكراه تنها بر اعمال ظاهرى و افعال و حركات مادى بدن اثر مى‌گذارد، اما عقيده قلبى، علل وعواملى از سنخ اعتقاد و ادراك دارد.»[2] «اينكه قرآن مى‌گويد در دين اجبار نيست (لااكراه‌ فى الدين‌) نمى‌خواهد بگويد دين را مى‌شود با اجبار تحميل كرد. شما تحميل نكنيد، بگذاريد مردم بدون اجبار ديندار باشند؛ بلكه از اين باب است كه دين را با اجبار نمى‌شود تحميل كرد.

آنچه با اجبار تحميل بشود، دين نيست.»[3]

«آنچه پيغمبران مى‌خواهند ايمان است نه اسلام ظاهرى و اظهار اسلام. ايمان، اجباربردار نيست. چون ايمان اعتقاد، گرايش و علاقه است. اعتقاد را با زور نمى‌شود ايجاد كرد. علاقه و مهر و محبت را به زور نمى‌شود ايجاد كرد.»[4] قرآن چه زيبا مى‌گويد:

اگر پروردگار تو مى‌خواست، قطعاً هركه در زمين است، همه آنها يكسر ايمان مى‌آوردند. پس آيا تو مردم را ناگزير مى‌كنى كه بگروند؟[5]

[1]. بقره( 2): 256.

[2]. الميزان فى تفسير القرآن، ج 2، ص 342 و 343.

[3]. مرتضى مطهرى، جهاد، ص 49.

[4]. مرتضى مطهرى، مجموعه آثار، ج 16، ص 166.( با اندكى تصرف)

[5]. ولوشاء ربّك لآمن من فى الارض جميعاً. افَانْت تُكره النّاس حتى يكونوا مؤمنين. يونس( 10): 99.( ممنوعيت ايمان تحميلى.)