برخورد با سوفسطائيان‌

سقراط و افلاطون و ارسطو به شدت به مبارزه با سوفسطائيان پرداختند و مغلطه‌هاى آنان را آشكار ساختند و ثابت كردند كه اشيا قطع نظر از ادراك ما واقعيت دارند و داراى كيفيت مخصوصى مى‌باشند و حكمت عبارت است از علم به احوال اعيان موجودات آن‌طور كه هستند و اگر انسان به طرز صحيحى فكر خود را راه ببرد مى‌تواند (حقايق) را دريابد. ارسطو به همين منظور قواعد منطق را كه براى درست فكر كردن و تميز دادن خطا از صواب است جمع و تدوين نمود.

سپتى سيسم (Sceptcism)

لكن از دوره ارسطو به بعد گروه ديگرى پيدا شدند كه آنها را (لاادريون) يا (شكاكان) مى‌گويند و مسلك آنها را سپتى سيسم مى‌نامند. اين گروه به عقيده خود راه وسطى را انتخاب كردند، نه پيرو سوفسطائيان شدند كه مى‌گفتند واقعيتى خارج از ظرف ذهن انسان وجود ندارد و نه عقيده سقراطيون را پسنديدند كه مى‌گفتند مى‌توان به حقايق اشيا نايل شد. اين جماعت گفتند انسان وسيله‌اى براى رسيدن به حقايق اشيا كه قابل اطمينان باشد ندارد، حس و عقل هر دو خطا مى‌كنند، راههاى منطقى كه ارسطو براى مصونيت از خطا باز نمود كافى نيست، راه صحيح براى انسان در جميع مسائل توقف و خوددارى از رأى جزمى است، حتى مسائل رياضى از قبيل حساب و هندسه را نيز بايد به عنوان احتمال پذيرفت و با ترديد تلقى كرد.

پيروان اين مكتب در يونان و بعد در حوزه اسكندريه زياد بودند و تا چند قرن بعد از ميلاد مسيح، اين مكتب ادامه داشت و اخيرا در قرن نوزدهم مسلكهاى فلسفى‌اى پديد آمده كه كم و بيش با اين مسلك شبيه است.[1]

امكان شناخت‌

اولين سخن در باب شناخت كه از قديم مطرح بوده و امروز هم مطرح است اين است كه‌

[1] - همان، ج 6، صص 75، 77، 100، 194 و 323؛ شناخت در قرآن، ص 30؛ آشنايى‌باقرآن، ج 1 و 2، ص 53.