حكماى اسلامى حساب مستقلى براى اين مسأله باز كرده‌اند كه به (مسأله جعل) معروف است و تحليلى عالى و دقيق در مفهوم عليت، آفرينش و امثال اينها به عمل آورده‌اند و اين شبهه را ريشه كن كرده‌اند. اولًا نشان داده‌اند كه اگر اين استدلال صحيح باشد، به طور كلى عليت را يكجا بايد كنار گذاشت، اعم از عليت طبيعى يعنى تحريك و تبديل چيزى به چيز ديگر، و يا عليت الهى يعنى ايجاد و آفرينش. ثانيا محقق ساخته‌اند كه دو نوع عليت و دو نوع (جعل) متصور است: يكى جعل بسيط و ديگر جعل مركب. همه آن توهمات از اينجا پيدا شده كه همه جعلها و عليت‌ها را از نوع جعل و عليت مركب پنداشته‌اند. ما در اينجا در صدد تحقيق آن مسأله كه دامنه وسيعى دارد نيستيم و اگر وارد بشويم و همه جوانب مسأله را طرح كنيم، مطلب به درازا خواهدكشيد. در اينجا تنها در صدد نشان دادن علل گرايش به ماديگرى از نظر نارسايى‌هاى فلسفى در غرب هستيم و ناچار آن اندازه اين مطلب را طرح مى‌كنيم كه ريشه‌اى از اين گرايش‌ها را ارائه دهيم. يكى از آن ريشه‌ها حل نشدن مفهوم آفرينش، و به عبارت ديگر، تحليل دقيق نشدن مفهوم عليت است كه در فلسفه اسلامى در مبحث معروف (جعل) به عمل آمده است.

در اينجا به اين مناسبت مجددا عباراتى از راسل را به عنوان يك فيلسوف مادى غرب نقل مى‌كنيم. برتراند راسل در كتاب سابق‌الذكر[1] در فصل نام برده شده بحثى را تحت عنوان (خداى آفريدگار) طرح كرده است. در آنجا نظريه معروف فيزيك جديد را مطرح كرده است مبنى بر اينكه جهان رو به تحليل و كاهش مى‌رود، پس دليل بر اين است كه جهان پايان دارد و اين به نوبه خود دليل بر اين است كه جهان نقطه آغازى از نظر زمان دارد، زيرا آنچه آغاز ندارد پايان ندارد و آنچه پايان دارد حتما آغاز دارد، ولى ممكن است چيزى آغاز داشته باشد و پايان ناپذير هم باشد. از اينجا نتيجه گرفته شده كه پس جهان به وسيله يك نيرو آفريده شده است، پس نظريه ماديون باطل است.

راسل در مقام بيان اين مطلب كه نظريه جديد تأييدى بر نظريه الهيون نيست، مى‌گويد:

«يكى از جدى‌ترين مشكلاتى كه در عصر حاضر با علم روبرو است، از اين حقيقت ناشى مى‌شود كه جهان ظاهرا رو به تحليل مى‌رود. به عنوان نمونه مى‌توان از عناصر راديواكتيويته‌

[1] - جهان‌بينى علمى، تأليف راسل، ترجمه حسن منصورى.