على (ع) در دعاى كميل مى‌فرمايد:

«الَّذينَ وَ كَّلتَهُم بِحِفظِ مايَكونُ مِنّى»

تو ملائكه‌اى را بر من موكل كردى، آنها را مامور من كردى و تمام اعمال مرا ضبط و ثبت مى‌كنند.

بعد براى اينكه مردم چنين خيال و توهمى نكنند كه خدا كه ملائكه را فرستاده العياذباللّه مثل كسى است كه به مامور احتياج دارد و خودش به تنهايى نمى‌تواند، يا شريك در ملك دارد، مى‌فرمايد:

«وَ كُنتَ انتَ الرّقيبَ عَلىَّ مِن وَرائِهِم»

تو خودت باز بر فرشتگان، ناظر و شاهد هستى، نه فقط شاهد بر آنها «وَالشّاهِدَ لِما خَفِىَ عَنهُم» چيزهايى در حوزه وجود من است كه حتى بر ملائكه كه جنود غيبى هستند مخفى مى‌ماند- يعنى وجود من غيب و پنهانهايى دارد كه ملائكه هم از آنها آگاه نيستند و نمى‌توانند آگاه باشند- ولى تو خودت آن گواهى هستى كه آنچه را كه بر آنها هم پنهان است شاهدى.

از اينجا انسان مى‌فهمد كه قضيه روح و روان انسان چقدر عجيب است كه قرآن مى‌گويد (سر و پنهان‌تر از سر) و على (ع) مى‌فرمايد چيزهايى در روح و روان انسان هست كه از ملائكه هم پنهان مى‌ماند و تنها خداست كه بر آنها آگاه است. اين روان ناخودآگاه از كجا و چگونه ايجاد مى‌شود؟ نظريه علماى روانكاو در اين جهت مختلف است.

نظريه فرويد در باب روان ناخودآگاه‌

فرويد- كه قهرمان روانكاوى است- معتقد بود كه تمام عناصر روان ناخودآگاه انسان از روان خودآگاه گريخته‌اند و در آنجا جايى را براى خودشان تشكيل داده‌اند، يعنى عناصر روان ناخودآگاه ابتدا در روان خودآگاه بوده‌اند، ولى اين عناصر از مرزى كه ميان روان خودآگاه و روان ناخودآگاه وجود دارد به طور پنهان گريخته‌اند و به قسمت روان ناخودآگاه رفته‌اند. آنها تدريجا در آنجا دنيايى تشكيل داده‌اند كه از روان خودآگاه بسيار مفصل‌تر و وسيع‌تر و گسترده‌تر است. از نظر فرويد، مخصوصا پس‌راندگيهاى روان باعث اين گريز مى‌شود. (پس‌راندگيها) يعنى آنجا كه غرايز و تمايلات انسان ميل به بروز و ظهور دارند ولى انسان مانع بروز و ظهور آنها مى‌شود (به قول او سانسور مى‌كند)، عادات و عرف اجتماعى اجازه نمى‌دهد كه قسمتى از روان خودآگاه انسان بروز كند. مثلا انسان بر يك امرى خشم گيرد ولى نتواند خشم خود را ارضا كند. البته بيشتر تكيه فرويد روى تمايلات جنسى است: