به علت از واقعيت معلول غير قابل تفكيك است بلكه عين واقعيت معلول است. اين است كه فلسفه بدون آنكه به معلوليت خصوص (ب) براى (الف) توجه كند، يك مسأله را به طور كلى مطرح مى‌كند و آن اينكه ريشه وابستگى‌هاى على و معلولى و نياز معلول به علت در كجاست؟

آيا اشيا از آن جهت كه شى‌ء يا موجود مى‌باشند نيازمند به علت‌اند؟ يعنى شيئيت و موجوديت، ملاك نيازمندى است؟ پس هر شى‌ء و هر موجودى از آن جهت كه شى‌ء است و موجود است بايد وابسته به علتى باشد، يا صرف شيئيت و موجوديت ملاك وابستگى و نيازمندى نيست؟

اگر بنا باشد كه صرف شيئيت و موجوديت ملاك چيزى باشد، قاعدتا بايد ملاك بى‌نيازى و عدم وابستگى باشد نه ملاك نيازمندى و وابستگى. آنچه مناسب است ملاك نيازمندى و وابستگى باشد، نقص در شيئيت و موجوديت است نه نفس شيئيت و موجوديت و نه كمال در شيئيت و موجوديت.

فلاسفه اسلامى و همچنين متكلمين كه آغاز كننده اين بحث بودند، هرگز فرض نكردند كه صرف شيئيت و موجوديت ملاك نيازمندى و وابستگى باشد- كه لازمه‌اش اين است موجود از آن جهت كه موجود است بايد وابسته باشد- بلكه اين مطلب را قطعى دانستند كه حيثيت و جهت ديگرى كه به جنبه‌هاى نقص و عدمى اشيا برمى‌گردد، بايد ريشه اين نيازمندى و وابستگى باشد.[1]

حقيقت مطلق‌

فروغى در جلد سوم سير حكمت در اروپا ضمن بيان فلسفه ويليام جيمز تحت عنوان «تذكرات لازم» پس از اشاره‌اى به اختلاف و كشمكش ماديون و الهيون مدعى مى‌شود كه:

ظهور فلسفه تحققى (پوزيتيويزم اگوست كنت) و ترقيات سريعى كه در علوم رياضى و طبيعى دست داد در اواخر سده نوزدهم منتهى به فلسفه تركيبى هربرت اسپنسر گرديد مبنى بر اينكه حقيقت مطلق ندانستى است و آنچه دانستى است همانا عوارض و حوادث اين جهان است كه در تحت احكام و قوانين مضبوط طبيعى مى‌باشند.

[1] - مجموعه آثار، ج 1، صص 496- 505.