مبارزه كرده‌اند والّا اين مسأله را به اين شكل طرح نكرده‌اند كه آيا آنچه كه داروين مى‌گويد اصلًا با خداشناسى ارتباط دارد يا ندارد. آخر چه ربطى بايد داشته باشد مگر در همين جهت كه عرض‌كردم؟ اما راجع به اين موضوع كه در كجا نظريه داروين با دليل الهيون تصادم پيدا مى‌كند، اين قسمت را از روى كتاب دكتر محمود بهزاد كه واضح‌تر و مفصل‌تر نوشته است برايتان مى‌خوانم:

«گر چه داروين اصل انسان را از آن صورتى كه تا آن زمان تصور مى‌كرده‌اند، خارج مى‌سازد و نشان مى‌دهد كه قانون تحول و تكامل باعث پيدايش انسان شده و خداوند انسان را به صورت خود[1] و ابتدا به ساكن نيافريده است و روى آن اصل مورد حمله اهل كليسا قرار مى‌گيرد تا به حدى كه او را مشركى بى‌نظير معرفى مى‌كنند، مع‌هذا داروين چنانچه از نوشته‌هايش برمى‌آيد به هيچ وجه نفى صانع نمى‌كند، بلكه فقط وجود هدفهايى را كه متكى به پندارهايى بى‌اساس درباره چگونگى تشكيل عالم جانداران‌است، نمى‌پذيرد. ... در آغاز جهانگردى به كليه نوشته‌هاى كتاب مقدس ايمان كافى نشان مى‌دهد ولى در طى سفر از مشاهده تنوع عجيب جانوران و گياهان و رابطه آنها با يكديگر و با محيط زندگى، افكار جديدى به او دست مى‌دهد. مخصوصا وقتى (انتخاب طبيعى) را در تحول جانوران و گياهان موثر مى‌بينيد، چنين به نظرش مى‌رسد كه اين عامل طبيعى در توليد انواع مختلف جانداران همان نقشى را بازى مى‌كند كه معمولا به خدا نسبت مى‌دهند.[2] ولى با وجود قبول علل طبيعى براى ظهور انواع مختلف جانداران، همواره به خداى يگانه مؤمن باقى مى‌ماند و تدريجا كه سن او افزايش حاصل مى‌كند، احساس درونى مخصوصى به درك قدرتى مافوق بشر در او تشديد مى‌گردد تابه‌حدى كه معماى آفرينش را براى انسان لاينحل مى‌يابد.»

اين را من فقط از آن قسمت نقل كردم كه خود داروين هم متوجه مى‌شود كه در كجا نظريه او با نظريه الهيون اصطحكاك و تماس پيدا مى‌كند. از نظر ما اينكه جاندار قابل تغيير باشد، با

[1] - همان جمله‌اى كه در تورات هست و عربى آن اين است كه: ان الله خلقَ ادمَ على صورَتِهِ خداوند آدم را به صورت خود آفريد.

[2] - پس چيزى را كه به خدا نسبت مى دهند و عامل آن را خدا مى‌دانند( مثلا ما مى‌گوييم چرا در فلان موجود فلان عنصر به وجود آمد، مى‌گويند خدا اين طور خلق كرده است تا براى فلان هدف درست باشد) داروين ديد كه علت آن همين عالم طبيعى است.