هرگاه امت من بر رأيى وفاق پيدا كردند، بر خلاف آنچه كه علماى زمان قبل اتفاق پيدا كرده بودند، باز حقيقت اين دومى است، اگر علماى قرن اول روى مسأله‌اى اتفاق نظر پيدا كنند حرفشان حقيقت است، اگر علماى قرن دوم بر نظريه‌اى اتفاق نظر پيدا كردند كه خلاف آن چيزى بود كه علماى قرن پيش اتفاق پيدا كرده بودند حرف اينها هم در زمان خودشان حقيقت است. پس حكم خدا در قرن اول يك چيز است، در قرن دوم چيز ديگر و در قرن بعد چيز ديگر. اين نظريه را علماى اصول اصطلاحا نظريه تصويب مى‌گويند و اين علما را (مصوِّبه) مى‌خوانند. ولى شيعه اين نظر را قبول ندارد. شيعه مى‌گويد علما فقط مى‌توانند كاشف حكم خدا باشند و حكم خدا با وفاق علما در يك زمان عوض نمى‌شود. اگر علماى قرن سيزدهم اتفاق نظر پيدا كردند كه يك چيز حلال است و علماى قرن چهاردهم آنچه را كه آنها گفته بودند حلال است بگويند حرام است، حكم خدا يكى از ايندو است، يا آنها اشتباه كرده‌اند يا اينها. از اين جهت است كه شيعه اساسا براى اتفاق نظر علماى يك زمان اصالت قائل‌نيست مگرآنكه به شكلى منتهى به امام شود. اجماع تا در جايى به امام نرسد حجت نيست.

همان‌گونه كه بيان شد اين نظريه «كنت» و «شاله» و عده‌اى ديگر در باب شناخت، شبيه نظريه علماى مصوبه از همان طور كه نظريه اين گروه از علماى اهل تسنن نظر درستى نيست نظر كنت نيز در اينجا درست نيست. ممكن است بپرسيد كه به چه دليل مى‌گوييد نظريه اگوست كنت درست نيست؟ شايد حقيقت، دو هزار سال اين باشد كه خورشيد دور زمين مى‌چرخد، و اكنون هم سيصد سال است كه حقيقت اين است كه زمين دور خورشيد مى‌چرخد. جواب اين است كه حقيقت با اصطلاح عوض نمى‌شود. آقاى اگوست كنت اين حساب را نكرده است كه حقيقت به اصطلاح ما بستگى ندارد. فكر، انديشه و شناخت، خاصيتى ذاتى است و آن خاصيت ذاتى اين است كه از ماوراء خودش يعنى از واقعيت حكايت مى‌كند.

من اگر چنين مى‌انديشم كه الان مثلًا ديماه است نه بهمن ماه، اين فكر و انديشه من از واقعيتى حكايت مى‌كند. اين سوال هميشه براى من مطرح است كه اين انديشه‌هاى من با واقع مطابق هست يا نه؟ حالا شما اسمش را عوض مى‌كنيد، ولى اين سوال باز براى من مطرح است.

مى‌گويم واقعيت كه دو جور نيست، اين طور نيست كه تا سيصد سال پيش واقعا زمين ايستاده بود و خورشيد مى‌چرخيد و در سيصد سال اخير خورشيد يك جا ايستاده و زمين مى‌چرخد.