مبانى نظرى شاگردان هگل‌

شاگردان هگل دو دسته‌اند:

1. دست راستى‌ها 2. دست چپى‌ها. گروهى از شاگردان هگل يعنى چپ‌گراها منطق هگل را پذيرفتند اما فلسفه هگل را نپذيرفتند يعنى متد بينش هگل را كه ديالكتيك اوست پذيرفتند ولى جهان بينى او را كه نيمه مادى و نيمه خدايى بود نپذيرفتند. هگل خدا را قبول دارد ولى خدايى كه او قبول دارد نه ماديون قبول دارند و نه الهيون. خداى او خدايى بيرون از اين جهان نيست و او خدا را به عنوان علت نخستين نمى‌شناسد. اينها كه منطقش را پذيرفته‌اند گفتند كه ما از منطق هگل پوسته‌هاى آن را دور انداخته و هسته‌هايش را پذيرفتيم. از جمله پوسته‌هايى كه آنها به قول خودشان دور انداختند مسأله تطابق ذهن و طبيعت (و به تبع آن جريان داشتند رابطه دليل و نتيجه در طبيعت) است كه دور انداختنى هم هست. ولى در عين اينكه اين پوسته را دور انداخته‌اند يك چيزى را كه فقط از همين پوسته مى‌شود نتيجه گيرى كرد و يك فرعى است كه بر پايه همين اصل بنا شده است نگه داشتند، يعنى پوسته را دور ريختند و پوسته پوسته را نگه داشتند. اصل پوسته اين بود كه جريان طبيعت همان جريان دليل و نتيجه است.

پوسته پوسته اين است كه در دليل و نتيجه ديگر سوال از چرا و علت معنى ندارد و ميان آنها ضرورت منطقى برقرار است. اينان گفتند ما بازگشت كرده‌ايم به اصل عليت، و معتقد شدند كه جريان طبيعت و جريان ذهن جريان عليت است، ولى پوسته پوسته را نگه داشتند، به اين معنى كه معتقد شدند در طبيعت با آنكه عليت برقرار است رابطه ميان علت و معلول به صورت رابطه ميان مقدمه و نتيجه است و در نتيجه ميان آن دو ضرورت منطقى حكمفرما است و بنابراين سئوال از علت (يعنى علتى كه از بيرون، اين ضرورت منطقى را ايجاد كرد، باشد) غلط است.

چنانكه ديديم در فلسفه هگل هم سوال از علت غلط بود و همه روابط بر اساس ضرورت منطقى توجيه مى‌شد و از ناسازگارى اثبات و نفى و تركيب آنها «شدن» به وجود مى‌آمد.

اگر ما حرفهاى هگل را قبول كرده بوديم مخصوصا دو اصل مهم او را كه مى‌گفت:

الف- توضيح عالم بر اساس عليت صحيح نيست و يگانه راه توضيح و تفسير عالم بر اساس استنتاج نتيجه از دليل است.

ب- آنچه كه در ذهن است عينا در خارج هست و ذهن و خارج يكى است. و اگر استدلال‌