نقد نظر هگل در مورد هستى‌

اولا بر حرف هگل يك نقض وارد مى‌شود كه آن نقض اختصاصى به هستى ندارد، لذا شايد به اصل مدعاى او ضرر نزند. اشكال اين است كه به قول ارسطوئى‌ها اين ميز داراى ماده‌اى و صورتى و صفاتى است. ماده‌اش فرض كنيد اين است كه از فلز است يا از چوب است. صورتش هم چيزى است كه اين ميز را به اعتبار آن صورت ميز ناميده‌اند، يعنى آن را به شكل خاصى ساخته‌اند كه اين اثر خاص را داشته باشد. قهوه‌اى رنگ بودن، براق بودن، سخت بودن، اينها يك عوارضى هستند كه بدون شك مقوم ميز بودن نيستند. پس مقوم ميز بودن يا خصوص صورت است يا ماده و يا هر دو، يعنى ما مفهوم هستى را كار نداريم، اگر صورت ميز را از آن بگيريم، بخواهيم صورت صندلى را فرض كنيم، ديگر اين ميز، ميز نيست، صندلى است، باز هم ماهيّت ميز از بين رفته است.

حال اگر كسى بگويد شيئيّت شى‌ء فقط به صورت اوست نه به ماده‌اش- كه حرف درستى هم هست- ماده هر چه عوض بشود، ميز، ميز است. ميزى است از فلز، ميزى است از چوب، ميزى است از كائوچو، ولى اساس، صورت است،- حالا در اينجا فعلا بحث ما اين نيست كه ماده و صورت در ماهيت شى‌ء به يك اندازه دخيلند يا اساس صورت است، به هر صورت- به منظور ما لطمه‌اى نمى‌زند و آن اينكه ما در ميان ماهيات هم چيزى داريم كه اگر بگوييم اين نيست شى‌ء از بين مى‌رود اين ميز ديگر ميز نيست. اين هست ولى ديگر ميز نيست، يعنى اگر اين صورت را بگيريم و صورت ديگرى به او بدهيم باز هم اين هست ولى ديگر ميز نيست، ولى اگر به قول هگل هستى را از شى‌ء بگيريم ديگر چيزى نيست، هيچ چيز باقى نمى‌ماند.

به بيان فنى پاسخ اين حرف- حرف هگل- را حكماى ما اين طور داده‌اند كه: جنس چيزى است كه بتواند با اجزاء ديگر مجموعا يك ماهيّتى را تشكيل بدهد. ولى مطلب در اين است كه جنس و فصل خارج از يكديگرند و متحد با يكديگر. جنس و فصل جزء نوعند ولى جنس كه جزء فصل نيست، فصل هم كه جزء جنس نيست. جنس، جنس نوع است نه جنس فصل، فصل هم فصل نوع است نه فصل جنس. حالا اگر در جنس و فصلها غير هستى (كه معنى عام است) باشد اشكالى نيست ولى اگر ما بخواهيم (هستى) را جنس بگيريم و بگوئيم (هستى) به علاوه اين فصل- مثلا شكل ميز بودن- و به علاوه فصل قهوه‌اى رنگ بودن به علاوه فصل براق بودن‌