قائل بودند و آن را فلسفه حقيقى و علم كلى و علم‌العلوم و علم اعلى مى‌خواندند پايه و اساسى ندارد، زيرا مسائل وى از حدود ظواهر طبيعت و محسوسات بيرون است و لهذا از حدود امكان بررسى بشر خارج است. از حسيون كسى كه زياد در اين باره اصرار و پافشارى كرده اوگوست كنت و از عقليون كسى كه اين عقيده را دارد كانت است.[1]

كانت با آنكه از عقليون است و به معانى فطرى ذاتى عقلى قائل است منكر اعتبار فلسفه اولى است. وى علمهاى مربوط به واقعيتهاى ماوراء ذهن را محصول همكارى عقل و حس مى‌داند و مدعى است كه حس تنها يا عقل تنها نمى‌تواند علمى بسازد.

كانت علوم طبيعى را معتبر مى‌داند، زيرا محصول عقل و حس هر دوتا است، رياضيات را نيز معتبر مى‌داند، زيرا هر چند در رياضيات به عقيده كانت حس دخالت ندارد و عقلى محض است ولى چون مسائل رياضى مربوط به فرضيات خود ذهن است، قهرا صادق است زيرا عقل مى‌تواند در آنچه خودش فرض كرده قضاوت كند. ولى فلسفه اولى معتبر نيست زيرا نه مانند طبيعيات است كه حس بتواند دخالت كند و با شركت حس و عقل صورت علمى‌به خود بگيرد و نه مانند رياضيات است كه صرفا قضاوت درباره مفروضات و مخلوقات خود عقل باشد.

نقد نظريه كانت و حسيون در حدود علم‌

[1] - همان، صص 254- 256.