نام کتاب : تفكر فلسفى غرب (از منظر استاد شهيد مرتضى مطهرى) نویسنده : دژاكام، على جلد : 1 صفحه : 182
يا بى نظمى در افعال خود منزه و مبراست
لااقل بايد اعتراف كنى كه براى ما غير ممكن است كه با افكار و انظار محدود خود
بگوييم كه آيا اين نظام اگر با ساير نظامهاى ممكن و حتى واقعى مقايسه شود، شامل
اشتباهات و خطاهاى بزرگ است يا شايسته تحسين و تقديرى شگرف؟ آيا يك روستايى اگر
(انئيد) (شعر حماسى ويرژيل) براى او خوانده شود مىتواند اظهار نظر كند كه آن شعر
مطلقا بىعيب است، يا مقام شايسته آن رادر ميان محصولات هوش انسانى تعيين كند در
حالى كه وى هيچ محصول ديگرى هرگز نديده است؟ اما اگر اين عالم، محصول كاملى باشد
باز هم نامعلوم و مشكوك است كه همه خوبىهاى آن اثر را بتوان به حق به سازنده آن
نسبت داد. اگر يك كشتى را بررسى كنيم، البته انديشه عالى و بلند درباره هوشمندى
سازنده چنين ماشين پيچيده و سودمند و زيبايى پيدا خواهيم كرد، اما وقتى دانستيم كه
آن مكانيك دان كودنى است كه به ديگران تاسّى كرده و از صنعتى تقليد نموده كه طى
ادوار و اعصار متوالى پس از بسى آزمايشها و اشتباهات و تصحيحات و سنجشها و
گفتگوها تدريجا اصلاح شده و پيشرفت كرده است، آيا باز نسبت به او همان احساس را
خواهيم داشت؟ پيش از اينكه نظام موجود رقم زده شود، ممكن است عوالم بسيار در سراسر
ازل سرهم بندى شده باشد و پيشرفت و بهبود، آهسته اما مداوم در طى ادوار و اعصار
نامتناهى، صنعت ساخت جهان را پيش برده باشد. در چنين مسائلى چه كسى مىتواند تعيين
كند كه حقيقت چيست و حتى كه مىتواند حدس بزند كه در ميان بسى فرضها كه ممكن است
پيشنهاد يا تصور شود، فرضىكه بيشتر احتمال وقوع دارد كدام است؟
ما هيچ معلوماتى براى اظهار نظر درباره تكوين جهان (نظر درباره مبادى
جهان) نداريم.
تجربه ما كه خود، هم از جهت قلمرو و هم از حيث دوام و استمرار، اين
قدر ناقص و محدود است نمىتواند هيچ فرضيهاى درباره كل اشيا به ما تلقين كند. اما
اگر ما ناگزير و لزوما بايد فرضيهاى برگزينيم، برحسب چه قاعدهاى بايستى انتخاب
خود را معين كنيم؟ آيا قاعده ديگرى غير از بيشتر بودن شباهت ميان اشيا مورد مقايسه
وجود دارد؟ و آيا يك گياه يا يك حيوان كه با رويش و زايش به وجود مىآيد، بيش از
يك ماشين مصنوعى كه از عقل و تدبير ناشى مىشود، شباهت قويترى به عالم ندارد؟
استدلال تمثيلى كه در آن برهان بكار رفته است، فرض اينكه وجود ناظمى
را ثابت كند، به
نام کتاب : تفكر فلسفى غرب (از منظر استاد شهيد مرتضى مطهرى) نویسنده : دژاكام، على جلد : 1 صفحه : 182