حل مشكل شناخت‌

راه باز شدن اين بن بست همين است كه ما ميان آن دو دسته‌اى كه كانت قائل شده است اين نحوه بيگانگى قائل نشويم كه آنها مربوط به عالم عين است و به حواس رسيده است و اينها مربوط به عالم ذهن است و اين دو مثل دو سرمايه دار هستند كه او از حبيب خودش سرمايه‌اى در مى‌آورد و او هم از جيب خودش سرمايه‌اى در مى‌آورد و بعد روى هم مى‌ريزند و از اين دو سرمايه مى‌خواهند چيزى را به وجود آورند. نه. معرفت بالاخره درباره هر چه كه هست بايد سر و سرِّى با خود آن شى‌ء داشته باشد. يعنى اين معرفت و علم بايد ارتباطى با معلوم داشته باشد. اما اگر اين ارتباط بخواهد در حد همان ارتباط مورد نظر هيوم بر قرار شود يعنى ارتباط مستقيم باشد كافى نيست. ولى اگر به جاى اينكه بگوييم آنها از خارج گرفته شده‌اند و اينها مال خود ذهن و اختراع خود ذهن است گفتيم كه ذهن قدرت ندارد از پيش خود چيزى اختراع بكند، آنها معقولات اوليه هستند و معقولات ثانويّه بر روى همان معقولات اوليه سوارند آن وقت مشكل شناخت حل مى‌شود. يعنى همان معقولات اوليه كه عين همان ماهياتند كه در خارج بوده‌اند و حالا در ظرف ذهن وجود پيدا كرده‌اند، از آن جهت كه در ظرف ذهن وجود دارند اين صفات و اين خواص را به خود گرفته‌اند. يعنى اينها همان امور خارجى هستند ولى ذهن وقتى اينها را در ظرف خودش مى‌آورد آن نحوه وجود خاص ذهنى را به اينها مى‌دهد و اين خواص در ذهن براى همين چيزهايى كه آن رابطه عينيت را با خارج دارند پيدا مى‌شود. به عبارت ديگر: مى‌خواهيم بگوئيم فرق است بين اينكه ما بگوئيم يك صورتهاى محسوسى از خارج مى‌آيند و وارد ذهن مى‌شوند، يك چيزهايى هم ذهن به طور پيش ساخته از خود دارد، اين پيش ساخته‌ها را با آنچه از خارج رسيده است به نحوى تركيب مى‌كند، اين مى‌شود معرفت و بين اينكه بگوييم ذهن از خود هيچ پيش ساخته‌اى ندارد، بلكه عين ماهيات اشيا خارجى در ذهن مى‌آيند (بنا بر ادله وجود ذهنى) و همين ماهيات يا معقولات اوليه از آن جهت كه در ظرف ذهن هستند يك سلسله صفات و خواص به خود مى‌گيرند كه اينها را معقولات ثانيه مى‌ناميم و از انضمام معقولات اوليه و معقولات ثانيه معرفت درست مى‌شود.

بن‌بست اين است كه پيش ساخته ذهن چه ارزشى مى‌تواند داشته باشد؟