باب پنجاه و سوم وظايف محتسب‌

محتسب بايد كه همواره بازارها را مراقبت كند و هر زمان سوار شود و به بازاريان و فروشندگان و دكانها و راهها و ترازوها و وزنه‌ها سركشى كند و طرز معاش و خوراك و نيز تقلباتى را كه مى‌كنند بنگرد. شب يا روز در اوقات مختلف به بازرسى پردازد و اين كار را غفلتا انجام دهد. و اگر بازرسى بعضى از دكانها به هنگام روز ميسر نباشد در موقع شب مهر زند و بامداد به بازرسى پردازد. به هنگام بازرسى بايد شخصى امين و كاردان و استوار و مقبول القول همراه او باشد، اما جز بدانچه بر خود او آشكار شود اعتماد نكند. و نيز بازرسى بازارها را سست نگيرد، چنانكه نقل شده است در روزگار على بن عيسى وزير، محتسب بغداد غالبا در خانه خود مى‌نشست.

بدو نوشت: حسبت با پوشيدگى و دورى از مردم سازگار نيست، در بازارها بگرد تا روزى بر تو حلال باشد، و به خدا سوگند اگر در خانه بنشينى مستوجب كيفر الهى خواهى بود.

در حديث صحيح آمده كه: محتسب مى‌تواند به ظن غالب خود حكم‌