و مشك بر خود زدن و همه سنت‌ها و مستحبات شرعى رعايت كند، و پيداست كه اين وظايف علاوه بر فرايض و مستحبات راتبه‌[1] است كه بايد انجام دهد، چنانكه يكى از پيروان مذهب شافعى (رض) گفته است: اگر كسى بر ترك سنت‌هاى راتبه اصرار ورزد عدالت وى خلل مى‌پذيرد.

حكايت كرده‌اند كه مردى به غزنه نزد سلطان محمود آمد و از او حسبت خواست سلطان در وى نگريست، شارب وى دهانش را پوشانيده بود و دامنش بر زمين كشيده مى‌شد. گفت: اى شيخ برو و نخست بر خود حسبت كن، آنگاه بازگرد و حسبت بر مردم بخواه.

از شروط محتسب اين است كه از اموال مردم چشم برگيرد و پاكدامن باشد و از كسبه و پيشه‌وران هديه نپذيرد كه رشوه باشد، چه رسول خدا گفت:

«خداوند رشوه‌دهنده و رشوه‌گيرنده هر دو را لعنت كند»[2] و نيز پاكى و درستى آبرو و هيبت او را نگاه مى‌دارد و از توجه به علايق مادى مى‌كاهد، چنانكه از بزرگى نقل كرده‌اند كه گربه‌اى در خانه خود داشت و هر روز چيزى از قصاب براى او مى‌گرفت. اتفاقا كار ناپسندى از قصاب مشاهده كرد. به خانه آمد و گربه را بيرون كرد و آنگاه نزد قصاب رفت و بر وى حسبت كرد و او را از آن كار بازداشت. وى گفت: ديگر به گربه تو چيزى نخواهم داد.

شيخ گفت: نخست گربه را بيرون كردم و طمع از تو بريدم سپس به حسبت تو پرداختم.

و نيز محتسب بايد غلامان و يارانش را به شروط مذكور ملتزم كند، چه بيشتر تهمت‌ها از طريق غلامان و ياران باشد. پس اگر يكى از آنان رشوه يا هديه‌اى بگيرد آن را بازگرداند تا به وى گمان بد نبرند و شبهه از او برخيزد و بدين‌سان احترامش بيشتر و از طعن مردم مصون‌تر گردد.

[1]- سنن راتبه يا رواتب سننى است كه به دنبال فرايض يا در وقت معين انجام مى‌گيرد.( اقرب الموارد) مانند نمازهاى نافله معين كه پس از هر نماز مى‌خوانند.

[2]-« لعن اللّه الراشى و المرتشى»( حديث نبوى).