كنونى به عنوان كشورى مستقل، مرفه و داراى حكومتى صالح است»، چنين افزودند كه «هنوز هيچ دليلى براى نوميدى وجود ندارد، به شرط آنكه شاه هيچ فرصتى را در ترك روشهاى حكومتى رقت‌انگيز فعلى، كه از زمان انهدام مجلس در ژوئن 1908 تحت تأثير توصيه‌هاى دشمنان كشور پيش گرفته، از دست ندهد.» آنگاه برنامه‌اى به شاه ارائه نمودند و درعين‌حال اعلام كردند اگر وى اين برنامه را، با تمامى جزئيات آن، نپذيرد، آنها از ارائه توصيه‌هاى بيشتر دست كشيده و او را به حال خود رها خواهند ساخت و ديگر نه از وى حمايت كرده و نه به نمايندگان خود زحمت هيچگونه حمايتى از او را خواهند داد. اين برنامه شامل 5 پيشنهاد بود، از جمله بركنارى امير بهادر جنگ و مشير السلطنه، برقرارى مجدد يك رژيم مشروطه، تعيين كابينه‌اى متشكل از افراد شايسته اعتماد، تشكيل يك شوراى سلطنتى متشكل از بهترين اعضاى احزاب مختلف، تهيه و انتشار يك قانون انتخابات جديد، اعلام فورى يك عضو عمومى براى تمام جرائم سياسى، و تضمين يك محاكمه عادلانه براى تمامى اشخاص متهم به ارتكاب جرائم عرفى، و تعيين فورى تاريخى براى انتخابات و انعقاد مجلس ملّى كه اين تاريخ بايد فورا در سراسر كشور اعلام گردد.

سرانجام در 5 مه، شاه تسليم شد و قول اعاده مشروطيت پيشين «بدون هيچ‌گونه تغيير» انجام انتخابات بلافاصله پس از تهيه و انتشار قانون جديد انتخابات، انعقاد مجلس جديد «در همان محل سابق» (بهارستان) به محض آنكه دو سوم نمايندگان آماده اشغال كرسيهاى خود شوند، عضو عمومى براى تمامى جرائم سياسى، و اجازه بازگشت تبعيديها[1] را داد. آقاى سر جرج باركلى مى‌افزايد كه «به تمامى كنسولهاى ما در مراكز مختلف انقلاب دستور داده شده است به مليّون خاطرنشان كنند اكنون وظيفه آنهاست كه هرچه در توان دارند براى تأمين سازشى بين جناح مردمى و شاه به كار گيرند.» امّا سر ادوارد گرى در مراسله‌اى تلگرافى، كه يا در پاسخ اين نامه يا قبل از آن نگاشته شده است، به وزيرمختار بريتانيا دستور داد كه «اكنون اگر مليّون به اين تسليم ديررس شاه راضى نباشند، ما نمى‌توانيم به هيچ‌وجه مسئول باشيم» و «در چنين صورتى برخورد شما بايد برخوردى شديدا بيطرفانه باشد و از هرگونه اقدامى كه ممكنست به عنوان دخالت تعبير شود، اجتناب كنيد[2].»

در اين ضمن، رهبران ملّى‌گرا، كه در اين موقع هيچ وسيله‌اى براى قضاوت مقاصد انگلستان در روسيه، جز از طريق نظام داخلى سياستهاى آنها، در اختيار نداشتند، از دست كشيدن از تداركات خود

[1] - كتاب سفيد[ كد 4733] شماره 287، ص 130.

[2] - همان مرجع، شماره 786، ص 130.