كرده بود، سرانجام مجبور به ابراز و انتشار يك اعتراض مؤثر عليه اين اقدامات گرديد كه اين امر تا حدود بسيار زيادى در تخفيف اين مسائل تأثير داشت‌[1]. در اينجا، ضرورتى ندارد كه اين حوادث وحشتناك- كه به مراتب بدتر از تمامى كارهاى انجام شده در ايران طى سنوات اخير است. به‌طور مشروح مورد بحث قرار گيرد. اما بنابر نوشته «پراوو» كه به عنوان «بزرگترين روزنامه قانونى در روسيه» توصيف گرديده است طى بيست ماه حدود 1700 تا 1950 تن از مردم توسط دادگاههاى نظامى اعدام شدند، يعنى به‌طور متوسط 3 نفر در هرروز؛ درعين‌حال مى‌توان پيرامون نحوه وحشيانه‌اى كه حكومت نظامى در ايالات بالتيك، بين دسامبر 1905 و اول مارس 1907 به مورد اجرا گذاشته شد، از نامه‌اى كه توسط پرنس كروپوتكين در مورد اين مسئله نوشته شده و در روزنامه تايمز مورخ 28 ژوئيه 1908 درج گرديده است، مطالبى را دريافت. باوجوداين، ظاهرا ضرورت‌هاى سياسى ايجاب مى‌كند كه حتى يك حكومت ليبرال هم احساسات صرفا بشردوستانه را پايمال كند، و ارگانهاى حكومتى مجبورند تا حد ممكن در مطبوعات صورتى موجه به مسئله بدهند و موقرانه دادگاههاى نظامى، اعدامها، آتش زدن مزارع، و شكنجه‌هاى زندانيان مربوط به متحد جديد خود را ناديده گرفته و لااقل به مقدارى احساسات براى «روسيه مقدس»، كه به‌نظر مى‌رسد چنان نفوذ سحركننده عجيبى را بر برخى از ليبرالهاى برجسته انگليسى اعمال كرده است، تظاهر كنند.

در رابطه با ايران، خوب، اين كشور بايد از خود مراقبت كند. انگلستان، حداقل به‌طور غيرمستقيم به او كمك كرد تا به مشروطيت دست يابد، و طبعا داراى برخى احساسات مساعد نسبت به حاميان آن بود. اما البته نمى‌تواند همه‌گونه كمك مادى ارائه كرده يا اجازه دهد ظل السلطان يا هررقيب ديگر پادشاه حاكم، كه ممكن است مورد ترجيح مشروطه‌خواهان باشد، در امر سلطنت با محمد على شاه منازعه كند. تمامى اين استدلالها، شايد به استثناى مورد آخر، به اندازه كافى منصفانه بود و اين شكايت برخى از پناهندگان ايرانى مبنى بر آنكه انگلستان نبايد به آنها كمك مى‌كرد تا به مشروطيت دست يابند، مگر آنكه آماده تداوم اين حمايت مى‌بود، شكايتى غيرعادلانه است؛ با توجه به اينكه انگلستان، حتى اگر مى‌خواست، نمى‌توانست مجلس ملى را با به كارگيرى قوه قهريه عليه شاه حفظ كند و ايران هم منطقا اين دخالت مسلحانه را به عنوان دخالتى نامطلوب و خطرناك تلقى مى‌كرد. از سوى ديگر، آنها حق داشتند از انگلستان انتظار داشته باشند كه با درنظرگرفتن وعده‌هاى داده شده توسط

[1] - ترجمه اين اعتراضيه در روزنامه« ديلى كرونيكل» مورخ 15 ژوئيه 1908 درج گرديد.