باشد كه «ولايت محبت» شكل مى‌گيرد، يا از حيث نصرت و يارى كه «ولايت نصرت» ايجاد مى‌شود و يا از حيث تدبير و تصرف در غير كه «ولايت تدبيرى» شكل يابد.[1] در بسيارى از موارد، «ولىّ» در باب تفعّل به معناى اعراض كردن، دور شدن و سرباز زدن،[2] و در باب تفعيل به معناى برگردانيدن و منصرف كردن است.[3] در كلى‌ترين تقسيم، ولايت در قرآن به دو قسم ولايت ايجابى و مثبت، و سلبى و منفى تقسيم مى‌شود.

مراد از ولايت ايجابى، ولايتى است كه قرآن كريم آن به رسميت شناخته و تجويز كرده است.

ولايت ايجابى در قرآن از حيث اقسام ولايت بر دو بخش است: 1. ولايت الهى؛ 2. ولايت بشرى.

گاه ولايت را به ولايت تكوينى، ولايت تشريع و تشريعى‌[4] تقسيم مى‌كنند. ولايت تشريعى، نوعى سرپرستى است كه نه ولايت تكوينى مى‌باشد و نه ولايت بر تشريع و قانون، بلكه ولايتى است در محدوده تشريع كه بر دو بخش مى‌باشد: ولايت بر محجوران، و ديگرى ولايت بر جامعه خردمندان.

ولايت الهى در قرآن‌

قرآن تمام اقسام ولايت را به معناى واقعى تنها منحصر به خداوند دانسته، او را «ولىّ» واقعى و حقيقى مى‌خواند: «ام اتخذوا من دونه أولياء فاللّه هو الولى»[5] يا «ان الحكم الا اللّه».[6] ولايت خداوند- به معناى واقعى كلمه- ولايت مطلقه است زيرا خداوند مالك و خالق انسانهاست، و اصالتا ولايت تشريعى مطلقه بر خلق دارد، اگرچه به صورت مستقل اعمال ولايت نمى‌كند.

قرآن كريم در راستاى ولايت مطلقه الهى، سه نوع ولايت متمايز بشرى را مطرح كرده است:

[1] .\i« و المومنون و المومنات بعضهم اولياء بعض.»،\E توبه، 71).

[2] .\i« من يطع الرسول فقد اطاع اللّه و من تولّى فما أرسلناك عليهم حفظا»\E( نساء، 80)

[3] .\i« فلمّا رآها تهتزّ كأنّها جانّ ولّى مدبرا»\E( قصص، 31).

[4] . ر. ك: جوادى آملى، عبد اللّه، ولايت فقيه( ولايت فقاهت و عدالت)، ص 124.

[5] . شورى، 9. دراين‌باره بنگريد به: تفسير شبّر، ذيل همين آيه.

[6] . يوسف، 67. دراين‌باره بنگريد به: تفسير الميزان و مجمع البيان، ذيل همين آيه.