انسانى اداره‌كننده و سرپرستى مى‌خواهد، از بديهيات فطرت است».[1] 2. چه در ولايت شرعى و چه در ولايت سياسى شخص «ولىّ» بايد رعايت مصلحت «مولّى عليه» را بنمايد و اصولا رعايت اين مصلحت لازمه امر ولايت است.

3. ولايت از جنبه‌هاى مختلف اقسامى دارد؛ مانند ولايت تكوينى حقيقى، ولايت بر تشريع، شامل ولايت تشريعى، ولايت انشايى اعتبارى، ولايت عامه، ولايت خاصه، ولايت مطلقه و ولايت مقيده. از جهت دارنده نيز ولايت را اقسامى است؛ مانند ولايت خداوند، ملائكه، پيامبر صلّى اللّه عليه و اله، ائمه عليهم السّلام، فقيه، پدر، جد و ....

پاره‌اى از فقهاى معاصر براى ولايت اقسام ديگرى را نيز ذكر كرده‌اند؛ مانند ولايت بر افتا و قضا، حكومت و زعامت، اموال و نفوس، اجراى حدود، اطاعت در اوامر عرفى و ....[2] 4. از آنجا كه فقيه مى‌تواند ولايتهاى متعددى داشته باشد، فقط ولايت بر زعامت و حكومت مورد بحث اين نوشتار است تا سرانجام حدود اختيارات ولىّ فقيه جامع شرايط در اين قسم از ولايت آشكار گردد.

به منظور روشن شدن محدوده ولايت فقيه در حوزه اداره امور عمومى، ابتدا به اختصار به بررسى محدوده ولايت خداوند و پيامبر و ائمه عليهم السّلام در قرآن و روايات مى‌پردازيم.

ولايت در قرآن‌

ولايت و هم خانواده‌هاى آن از مهم‌ترين و پراستعمال‌ترين اركان مفاهيم قرآن است؛ آن‌سان كه مى‌توان گفت 233 بار واژه «ولىّ» و مشتقات آن در قرآن آمده است.[3] براساس موارد استعمال قرآنى، مراد از ولايت نحوه‌اى نزديكى بدون فاصله بين دو شى‌ء است كه موجب نوعى حق تصرف و مالكيت در تدبير غير مى‌شود. حيثيت قرب و اولويت مى‌تواند از حيث مودت و محبت و جاذبه روحى‌

[1] . ر. ك: طباطبايى، محمد حسين، مرجعيت و روحانيت، ص 94.

[2] . مكارم شيرازى، ناصر، انوار الفقاهه، ص 446 و 447؛ نيز: موسوى خلخالى، محمد مهدى، حاكميت در اسلام، 62.

[3] . استاد مطهرى در اين مورد مى‌فرمايد:« اين واژه از پراستعمال‌ترين واژه‌هاى قرآن كريم است كه به صورتهاى مختلفى به كار رفته است: در 124 مورد به صورت اسم و 113 مورد در قالب فعل در قرآن كريم آمده است».( مطهرى، مرتضى، ولاء و ولايتها، ص 6.)