موضوع علم كلام‌

بر پايه دو تعريف اخير، موضوع علم كلام ذات بارى تعالى و صفات و افعال الهى است. از باب نمونه، در علم كلام بحث مى‌شود كه آيا فرستادن رسولان بر خداوند واجب است؟ آيا فعل قبيح از خداوند صادر مى‌شود؟ آيا بر خداوند واجب است كه بعد از پيامبر، امامان و رهبرانى را تعيين كند؟

تعريف علم فقه‌

1. «الفقه لغة: الفهم و الصطلاحا: العلم بالاحكام الشرعية العملية المكتسب من ادلتها التفصيليه:[1] فقه از نظر لغوى به معناى فهم است و از نظر اصطلاح، علم به احكام شرعى عملى كه از دليلهاى تفضيلى آن به دست مى‌آيد، را فقه گويند».

2. برخى از انديشمندان معاصر در تعريف فقه گفته‌اند: «علم فقه، علمى است كه عهده‌دار كاوش پيرامون فعل مكلف مى‌باشد».[2] در اين ميان، استاد مرتضى مطهرى در مورد علم فقه چنين بيان مى‌دارد: «در اصطلاح قرآن و سنت، «فقه» علم وسيع و عميق به معارف و دستورهاى اسلامى است و اختصاص به قسمت خاص ندارد، ولى تدريجا در اصطلاح علما اين كلمه اختصاص يافت به «فقه الاحكام». توضيح اينكه، علماى اسلامى تعاليم اسلامى را منقسم كرده‌اند به سه قسمت:

الف. معارف و اعتقادات يعنى امورى كه هدف از آنها شناخت و ايمان و اعتقاد است؛ ... مانند مسائل مربوط به مبدأ و معاد و نبوت و وحى و ملائكه و امامت.

ب. اخلاقيات و امور تربيتى، يعنى امورى كه هدف از آنها اين است كه انسان از نظر خصلتهاى روحى چگونه باشد و چگونه نباشد.

ج. احكام و مسائل علمى، يعنى امورى كه هدف از آنها اين است كه انسان در خارج، عمل خاصى انجام دهد، يا عملى كه انجام مى‌دهد، چگونه باشد و چگونه نباشد و به عبارت ديگر، «قوانين و مقررات موضوعه».[3]

[1] . شهيد ثانى، تمهيد القواعد، ص 32.

[2] . جوادى آملى، عبد اللّه، پيشين، ص 134.

[3] . مطهرى، مرتضى، آشنايى با علوم اسلام، ج 3، ص 70- 71.