فصل اول: تعريف علم‌

بر پايه نظريه‌اى مشهور، تمايز علوم، به تمايز موضوعات آنها است، و تمايز اهداف و غايات نيز بسته به تمايز موضوعات مى‌باشد. در ابتدا شايسته است با تعريف علم كلام و فقه و بيان تفاوت مسئله كلامى از فقهى، معيار كلامى يك مسئله از فقهى بودن آن را بازشناسيم تا آشكار گردد كه مسئله ولايت فقيه موضوع و مصداق كدام يك از اين دو علم است. اين امر سبب مى‌شود كه در ادامه، ثمره كلامى يا فقهى بودن مسئله ولايت فقيه نيز آشكار شود.

تعريف علم كلام‌

1. قاضى عضد الدين ايجى در تعريف علم كلام مى‌نويسد: «هو علم تقتدر معه على اثبات العقايد الدينيه بايراد الحجج و دفع الشبهه:[1] علم كلام، علمى است كه به وسيله آن قادر مى‌شويم با دليل بر اثبات عقايد دينى و دفع شبهات آن استدلال كنيم».

2. برخى از انديشمندان معاصر نيز علم كلام را اين‌گونه تعريف كرده‌اند: «علم كلام، علمى است كه درباره خداوند سبحان و اوصاف و افعال الهى بحث مى‌نمايد».[2] 3. در تعريفى ديگر نيز آمده است: «علم باحث عن اللّه تعالى و صفاته الذاتيه و الفعليه:[3] علم كلام، علمى است كه درباره خداوند سبحان واسماء و صفات ذات و فعل او سخن مى‌گويد».

[1] . ايجى، قاضى عضد الدين، شرح مواقف، ج 1، ص 34- 35، انتشارات شريف رضى، چاپ اول، 1412 ه. ق.

[2] . جوادى آملى، عبد اللّه، ولايت فقيه، رهبرى در اسلام.

[3] . ربانى گلپايگانى، على، ما هو علم الكلام، ص 30، انتشارات دفتر تبليغات حوزه علميه قم، چاپ اول، 1376 ش.