و حتمى است».[1] يكى از مهم‌ترين آيات دراين‌باره آيه‌ «او لو الامر» است و رد و اثباتهايى كه در دلالت اين آيه بر مسئله رهبرى و بسط آن از نظر زمانى و مصداقى صورت گرفته، گواه اين ادعاست.

2. قرآن كتاب جاويد است و دستورهاى آن براى تمام زمانها و مكانهاست. آيه مورد بحث نيز به گونه‌اى مطلق بيان شده و مقيد به زمان و مكان خاصى نگرديده است. اصولا حصر زمانى آيات قرآن- كه دستور زندگى بشر براى هميشه است- با جاودانگى و جهان شمولى آن ناسازگار مى‌باشد.

3. شاهد ما بر اينكه لفظ «او لو الامر» داراى مصاديقى غير از معصومين عليهم السّلام است و تنها منحصر به آنان نيست، آيه‌اى از سوره نساء است. خداوند در نكوهش كسانى كه اخبار نظامى را فاش مى‌كنند و به نااهلش مى‌گويند، مى‌فرمايد: «اگر آن را به رسول خدا و اوليا امر [- متصديان كشور و فرماندهان‌] برسانند، كاوشگران بابصيرت حقيقت آن را كشف مى‌كنند».[2] 4. اگرچه منحصر دانستن او لو الامر به معصومين عليهم السّلام با اطلاق‌ «اطيعوا» سازگار است، امّا با اطلاق او لو الامر ناسازگار مى‌باشد. «هرگاه دوران امر بين تقيد اطيعوا يا تقيد او لو الامر باشد، نمى‌توان اصل عدم تقيد را در يك طرف جارى كرد و آن‌گاه تقيد را بر تقيد مقدم شمرده».[3] 5. اينكه در ادامه آيه در مسئله «تنازع» لفظ او لو الامر نيامده، به دليل مصاديق عامى است كه از او لو الامر اراده شده است. در اين آيه مى‌خوانيم: «يا ايها الذين امنوا اطيعوا اللّه و اطيعوا الرسول و اولى الامر منكم، فان تنازعتم فى شى‌ء فردوه الى اللّه و الرسول، ان كنتم تومنون باللّه و اليوم الاخر ...:[4] اى اهل ايمان! از خدا و رسول و صاحبان امرتان اطاعت كنيد. هرگاه در امرى كارتان به نزاع و گفتگو كشيد، به حكم خدا و رسول برگرديد، اگر به روز قيامت ايمان داريد ...». اگر مراد از او لو الامر فقط معصومين بودند، بهتر بود در مسئله «رد تنازع» او لو الامر را نيز ذكر مى‌نمود، اما چون در ادامه آيه، آن را ذكر نكرده، ممكن است دليل عام بودن مصداق او لو الامر است. زيرا احتمال مى‌رود در مواقعى كه او لو الامر معصوم نيست- مثلا در عصر غيبت- به لحاظ نظرى، موارد اختلاف نظر پيش آيد، يا اينكه خطا كند، ازاين‌رو آيه راه‌حل آن را نيز معين نموده؛ بدين بيان كه در

[1] . جوادى آملى، عبد اللّه، ولايت فقيه( رهبرى در اسلام)، ص 184.

[2] .\i« و اذا جاءهم امر من الأمن او الخوف اذاعوا به لو ردوه الى الرسول و او لو الامر منهم لعلمه الذين يستنبطونه منهم ...»\E( نساء، 83.)

[3] . حايرى، كاظم، بنيان حكومت در اسلام، ص 267.

[4] . نساء، 69.