دارد؛ آن هم در امر حكومت و اداره كردن امور عمومى مردم.

2. عباراتى چون‌ «الذين يروون حديثى و سنتى» و يا «فيعلمونها الناس» در ادامه برخى از نقلهاى اين‌روايت، نقش تعليلى و معرفى خلفا را دارد، نه اينكه تقييد معناى خليفه باشد.

3. خليفه در اين‌روايت اطلاق دارد و اين اطلاق را مى‌توان به دو صورت بيان كرد.

يك. هنگامى كه لفظ «خليفه» در اين حديث به گونه‌اى مطلق ذكر شده، اين بدين معناست كه خليفه رسول خدا در تمامى مناصبى كه آن بزرگوار صلّى اللّه عليه و اله دارد، جانشين اوست، مگر موردى را دليل خارج كند.[1] دو. خلافت و جانشينى عالم فقيه درتعبير «اللهم ارحم خلفائى» اطلاق دارد و شامل تمامى اختيارات حكومتى پيامبرمى‌گردد. به بيان ديگر، قلمرو خاصى براى جانشينى سياسى پيامبر در روايت ذكر نگرديده و هيچ قيدى نيز بر آن وارد نشده است. بنابراين‌روايت در اين ظهور دارد كه علما جميع اختيارات حكومتى پيامبر صلّى اللّه عليه و اله را دارايند، مگر آنكه دليل موردى را استثنا نموده باشد.[2] بنابراين به نظر مى‌رسد روايت‌ «اللهم ارحم خلفائى» دلالت بر ولايت مطلقه فقيه داشته باشد.

حديث دوم: «مجارى الامور و الاحكام على ايدى العلماء باللّه»[3] امام حسين عليه السّلام در بخشى از سخنان خود درباره امر به معروف، گروهى از علما را مورد ملامت قرار داده است؛ علمايى كه به علت سهل‌انگارى و سازشكارى با دستگاه حاكمه، موقعيت و وظيفه اجتماعى خود را از دست داده و در نتيجه، كارهايى كه بايد علما انجام دهند، به دست قدرتهاى ظالم افتاده و حق حاكميت كه بايد از آن علماى اسلام باشد، از دستشان ربوده شده بود. حضرت مى‌فرمايد:

«... و انتم اعظم الناس مصيبة لما غلبتم عليه من منازل العلماء لو كنتم تشعرون، ذلك بانّ مجارى‌

[1] . منتظرى، حسينعلى، دراسات فى ولاية الفقيه، ج 1، ص 463.

[2] .« فيظهر من الروايه أن للعلماء جميع ماله صلّى اللّه عليه و اله الا أن يدل دليل علي اخراجه فيتّبع»( امام خمينى، كتاب البيع، ج 2، ص 469.)

[3] . اين عبارت، قسمتى از يك حديث طولانى است كه آن را ابو محمد حسن بن على بن الحسين بن شعبه الحرانى در كتاب تحف العقول فيما جاء من الحكم و المواعظ عن آل الرسول آورده است. وى از علماى بزرگ قرن چهارم هجرى و معاصر شيخ صدوق است( ر. ك: تهرانى، آقا بزرگ، الذريعه، ج 3، ص 400).