علامه آيت اللّه شيخ ابو الحسن محمّد باقر قائنى بيرجندى است كه نام و آثار وى هماره جاودان خواهد ماند. اينك در اين مقال كوتاه، به شرحى گذرا از زندگانى سراسر تلاش و كوشش وى مى‌پردازيم و اندكى از آگاهى و تعهد و مسئوليت وى را باز مى‌نمايانيم.

خاندان‌

خانواده وى، بيت علم و فضيلت و خاستگاه علماى خدمتگزار دين بود.

اجدادش همه- از طرف پدر و مادر- از علماى معروف به زهد و تقوا و دورى از ستمگران و سختگيرى برايشان بوده‌اند.[1]

پدرش مولا محمّد حسن قائنى، يكى از علماى مشهور منطقه بيرجند و استاد بسيارى از عالمان پس از خويش بوده است.

نيايش مولا على محمّد شريف علوى فاطمى (د. 1149 ه. ق) ملقب به اشرف الشرفاء و جد اعلايش علامه ملا محمّد باقر، از شاگردان علامه مجلسى و گويا مجاز از وى و شيخ حر عاملى بوده است. وى كتابخانه عظيمى داشت، كه در فتنه تركمانها- در اواخر دولت صفوى- به آتش كشيده شد و بسيارى از نفايس آن به يغما رفت و در هرات و بخارا به معرض فروش گذاشته شد، و شايد اجازه ملا محمّد باقر، از علامه مجلسى و شيخ حر عاملى نيز در آن آتش سوزى از بين رفته باشد.

برادران علّامه بيرجندى نيز از علما و دانشمندان بوده‌اند. برادر بزرگش آقا شيخ محمّد ابراهيم قائنى، برادر ديگرش شيخ محمّد تقى قائنى اديب، فاضل و شاعر- متخلص به «شعله»- و برادر ديگرش حاج ملا محمّد على است. مادر ايشان نيز از خانواده علم و فضيلت و دختر مولا محمّد حسين عسكرى قائنى بوده است.[2]

[1]. مرعشى، المسلسلات، ج 2، ص 7؛ واعظ خيابانى، علماى معاصرين، ص 166.

[2]. همان.