كلامش متعجب شد و او را به منبرش نزديك نمود و از اسم و شهرش پرسيد و پس از درس، او را به خانه‌اش برد و بسيار با او مؤانست كرد و آشتيانى هم- كه گمشده خود را يافته بود- از استادش جدا نشد.

مرحوم شيخ انصارى، شاگرد فرزانه‌اش را به شاگردان خود معرفى كرد و ديگران را بدو حوالت مى‌داد، و آشتيانى هم به خاطر حسن تقرير و بيان زيبايش، به تقرير درس شيخ مى‌پرداخت و به لسان الشيخ شهرت يافت و گروه بسيارى در درس او شركت كردند.

بنا به گفته مرحوم حرز الدين، وى در درس علامه شيخ محسن خنفر و آيت اللّه شيخ محمّد حسن صاحب جواهر نيز شركت مى‌كرد،[1] هرچند اين مطلب در جاى ديگر يافت نشد.

آيت اللّه آشتيانى، مجموعا 17 سال در نجف ماند و به تحصيل، تدريس و تأليف و پرورش شاگردان پرداخت، و يك سال پس از وفات شيخ انصارى (1281 ه. ق)،[2] به سوى ايران بازگشت.

بازگشت به ايران‌

مرحوم ميرزا محمّد حسن آشتيانى، در سال 1282 ه. ق به سوى تهران حركت نمود و در ايران به نشر تحقيقات و ابتكارات شيخ انصارى در علم اصول پرداخت.

وى نخستين كسى بود كه در ايران مطالب شيخ را در درس خويش عرضه داشت و لذا از اطراف كشور به سوى او روى آوردند و جويندگان دانش، در اطرافش حلقه زدند.[3] از آنجا كه بيانى زيبا و تقريرى شيوا داشت، امر تدريس فقه و اصول به وى منحصر

[1]. حرز الدين نجفى، معارف الرجال، ج 1، ص 239.

[2]. امين، اعيان الشيعة، ج 5، ص 37؛ تهرانى، نقباء البشر، ج 1، ص 390؛ واعظ خيابانى، علماى معاصرين، ص 70؛ موسوى بجنوردى، دائرة المعارف بزرگ اسلامى، ج 1، ص 407.

[3]. تهرانى، نقباء البشر، ص 390.