شد و شأنش نزد اهل علم و حتى ملت و دولت، روزبه‌روز بالاتر رفت و زعامت دينى حكومت، مرجعيت، رفع دعاوى و فصل خصومات را در اختيار گرفت و پس از وفات حاج ملاعلى كنى رياست روحانيت كشور بدو محول شد.[1] اعتماد السلطنة مى‌نويسد:

«ميرزا محمّد حسن آشتيانى سلمه اللّه در تاريخ جمع اين تأليف (1306 ه. ق) از رؤساء بزرگ دار الخلافة است ... از وقتى كه اين بزرگوار به طهران آمده است تكميل اصول الفقه را بر سبك جديد، وسيله‌اى عظمى پديد شده. بعد از مرحوم حاج ملا هادى (مدرس مدرسه مروى و متوفاى 1295 ه. ق) عمده تلمذ طلاب و مستعدين در دار الخلافة بر اين دانشور يگانه است و سالها مى‌گذرد كه زحمات حكومات شرعيه، كلية بر عهده وى قرار گرفته است».[2]

ميرزا محمّد قزوينى نيز مى‌نويسد:

«حاج ميرزا حسن آشتيانى، از اعاظم علماى طهران و متخصص در تبحر و احاطه فوق العاده به علم اصول فقه، كه در اين قرن اخير بعد از مرحوم شيخ مرتضى انصارى اعلى اللّه مقامه هيچيك از علماى شيعه در اين فن به پاى او نمى‌رسند، مطلقا و اصلا».

او در تهران به تهذيب و تنقيح شرح كبيرش بر فرائد كه در نجف تأليف كرده بود پرداخت و آن را آكنده از بيانات و تحقيقات ساخت، و همين باعث شهرت بسيار او در اوساط علمى شيعه شد.[3]

شاگردان‌

چنانكه گفتيم بيان زيبا، تحقيقات ژرف، ابتكارات اصولى، بينش عميق فقهى و

[1]. اعتماد السلطنة، المآثر الآثار، ص 151؛ امين، اعيان الشيعة، ج 5، ص 38.

[2]. اعتماد السلطنة، المآثر الآثار، ص 151.

[3]. تهرانى، نقباء البشر، ج 1، ص 390.