باشد، يكى انصاب (بتهاى نصب شده در اطراف مكه) است كه از سنگ و چوب و طلا و مانند آن بوده‌اند كه از اعيان نجسه نيستند. يكى هم ازلام (چوبهاى بخت آزمايى يا خود اين عمل) كه باز معنا ندارد از اعيان نجسه باشند. آرى به معناى پليدى هستند اما اعيان نجسه خير.

ثانياً بر فرض رجس به معناى نجس باشد يا به معناى مطلق پليدى عرفى و شرعى باشد كه به عمومش عين نجس را نيز شامل شود و نسبت، عموم مطلق باشد، نه عموم من وجه؛ ولى اين آيه نيز مثل آيه تحريم خبائث، متفاهم عرفى دارد و در هر موردى اثر ظاهر متفاهم است و نوبت به اراده جميع تقلبات نميرسد، مثلًا در مورد خمر انتفاع معمول، نوشيدن آن است و در مورد ميته خوردن آن است، اما اينها ربطى به معاوضه بر عين نجس ندارند. خوشبختانه از روايات هم همين وجه قابل استفاده است.[1]

ثالثاً به فرموده امام راحل عظيم الشأن بر فرض كه رجس به معناى نجس باشد؛ ولى در آيه وجوب اجتناب بر مطلق رجس مترتّب نشده است، بلكه قيدى هم دارد، يعني‌ مِنْ عَمَلِ الشَّيْطَانِ‌. به اين معنا كه هر نجسى كه از عمل شيطان باشد حرام و واجب الاجتناب است، اما معاوضه بر اعيان نجسه از عمل شيطان نيست. بر فرض شك هم نميتوانيم به اطلاق يا عموم آيه تمسك كنيم؛ زيرا از قبيل تمسك به عام در شبهه مصداقيه است؛ وانگهى نسبت به اصل وجود نجاسات- غير از خمر و فقّاع- از عمل شيطان نيست تا به حكم آيه حرام باشند، البته اجتناب از آنها واجب است.[2]

البته در جمله‌ رِجْسٌ مِنْ عَمَلِ الشَّيْطَانِ ... سه احتمال وجود دارد:

1. احتمال دارد قيد و مقيد باشد كه از قول مرحوم ماتن نقل شد.

2. احتمال دارد خبر بعد از خبر باشد، آن هم به اين نحو كه هر كدام خبر مستقل باشد. طبق اين احتمال خود رجس و نجس بدون علّت تامّه وجوبِ اجتناب است و مستدلّ ميتواند به آيه استدلال كند؛ البته صرف نظر از پاسخهاى قبلى.

[1]. وسائل الشيعه، ج 24، ص 99، 103، ح 1 و 3- 5.

[2]. ر. ك: المكاسب المحرمه، ج 1، ص 49- 50.