نكته هفتم: اگر بخواهيم در يك كلام نگاه موحد را از مشرك نسبت به دخالت اسباب و وسايل در امور هستى نشان دهيم، كلام حضرت ابراهيم كه پرچمدار توحيد و الگوى موحدان است، هدايتگر ماست.

ارزيابى و شرح: جان كلام در تفاوت اساسى ديدگاه موحد با مشرك در اين كلام از حضرت ابراهيم است كه به آزر خطاب مى‌كند و مى‌فرمايد:

«... لَأَسْتَغْفِرَنَّ لَكَ وَ ما أَمْلِكُ لَكَ مِنَ اللَّهِ مِنْ شَيْ‌ءٍ ....» (ممتحنه/ 4) «همانا براى تو از خدا طلب مغفرت خواهم كرد و من مالك هيچ چيزى براى تو از ناحيه خدا نيستم»

در اين جا ابراهيم مى‌فرمايد: من براى تو استغفار مى‌كنم يعنى: براى تو واسطه مى‌شوم اما بر اين نكته تأكيد مى‌كند كه: «ما أَمْلِكُ لَكَ مِنَ اللَّهِ مِنْ شَيْ‌ءٍ، من هيچ چيز را از خدا مالك نيستم»[1] همه چيز از اوست و باذن اوست (اگر خدا بخواهد استغفار من را مى‌پذيرد وإلّا هيچ راهى نيست). دقيقاً اين نقطه‌ى فارق بين‌

[1] - شبيه به اين ديدگاه از ساير انبيا و موحدان ناب در آيات قرآن به چشم مى‌خورد، مانند اين سخن از حضرت يعقوب عليه السّلام كه چون به فرزندان خود فرمود:« وَ قالَ يا بَنِىَّ لا تَدْخُلُوا مِنْ بابٍ واحِدٍ وَ ادْخُلُوا مِنْ أَبْوابٍ مُتَفَرِّقَةٍ .....» در پى آن از ژرفاى ديدگاه توحيدى خود پرده برداشت و فرمود:« وَ ما أُغْنِي عَنْكُمْ مِنَ اللَّهِ مِنْ شَيْ‌ءٍ إِنِ الْحُكْمُ إِلَّا لِلَّهِ ....»( يوسف/ 67)؛« و من بى‌نياز كنند شما از[ خواست‌] خداوند نيستيم. فرمان‌[ نافذ] جز براى خداوند نيست.»