ابن حجر در شرح حال ذهلى مى‌گويد: صاحبان كتب سته به جز مسلم از او حديث روايت كرده‌اند، ولى بخارى به شخصيت او تصريح نكرده و گاه گفته است: از محمد و گاه گفته است: از محمد بن عبدالله و گاه گفته است: از محمد بن خالد و هيچ جا نگفته است كه از محمد بن يحيى.[1] ابن حجر در آخر شرح حال او مى‌گويد: در «زهره» گفته است كه بخارى از ذهلى 34 حديث در صحيحش روايت كرده است.[2] اين در حالى است كه امام بخارى ذهلى را به حسدورزى نيز متهم كرده است.

ذهبى در شرح حال عبدالله بن صالح مى‌نويسد:

«وقد روى عنه البخارى فى الصحيح على الصحيح، ولكنه يدلسه، فيقول: حدثنا عبدالله ولا ينسبه وهو هو.»[3] يعنى بخارى در صحيحش از او با تدليس حديث روايت كرده و به نسبت وى تصريح نكرده است.

ابن حجر و سبط بن العجمى امام بخارى را در طبقات مدلسين خود وارد كرده‌اند و اين نيز تأكيد ديگرى بر مدلس بودن بخارى خواهد بود.[4]

حكم تدليس‌

شعبه بن حجاج كه اميرالمؤمنين در حديث و متوفاى 160 ه ق است، و از رجال صحاح سته نيز مى‌باشد، گفته است: تدليس برادر كذب است.[5] و باز همو گفته است: تدليس در حديث بدتر از زناست و اگر از آسمان بيفتم، بهتر از اين است كه تدليس كنم.[6] باز شعبه گفته است: اگر زنا بكنم محبوب‌تر است از اين‌كه تدليس‌

[1] . تهذيب التهذيب، ج 9، ص 452، رقم 843.

[2] . تهذيب التهذيب، ج 9، ص 455، رقم 843.

[3] . ميزان الاعتدال، ج 2، ص 442، رقم 4384.

[4] . طبقات المدلسين ابن حجر، ص 24، رقم 23؛ التبيين لاسماء المدلسين ابن العجمى، ص 48، رقم 61.

[5] . الكفايه فى علم الروايه خطيب، ص 393. الكامل فى ضعفاء الرجال ابن عدى، ج 1، ص 33.

[6] . الكفايه فى علم الروايه، ص 393.